Sosyolojiye Giriş -1 2024-2025 Final Soruları

Sosyolojinin Temel Kavramları ve Kuramsal Yaklaşımlar

Sosyoloji, bireylerin ve grupların toplum içindeki ilişkilerini inceleyen, toplumsal yapılar ve süreçler üzerine odaklanan bir bilim dalıdır. Bu yazıda, “Sosyolojiye Giriş” dersine ait 20 sorunun konularına dayanan temel bilgileri ele alarak, bu soruların doğru yanıtlanması için gereken bilgi altyapısını sunacağız.

1. Sosyolojide Kuramsal Yaklaşımlar: Çatışma Kuramı

Çatışma kuramı, toplumsal yaşamın çelişkiler ve gücün dengesiz dağılımı üzerinden analiz edildiği bir yaklaşımdır. Bu kurama göre, toplumu oluşturan temel dinamik, egemen ve alt sınıflar arasındaki çatışmadan kaynaklanır. Karl Marx, bu kuramın öncüsü olarak ekonomik altyapının (üretim ilişkileri) toplumsal yapıyı belirlediğini savunmuştur. Diğer yandan, Ralf Dahrendorf ve C. Wright Mills gibi isimler de bu kurama katkıda bulunmuştur. Ancak Emile Durkheim, daha çok yapısal işlevselci yaklaşımla ilgilenmiştir ve çatışma kuramı içinde değerlendirilmez.

2. Toplumsal Hareketlilik ve Tabakalaşma

Toplumsal hareketlilik, bireylerin veya grupların toplumsal hiyerarşi içindeki yerlerini değiştirmesini ifade eder. Hareketlilik, yatay (aynı tabaka içindeki değişiklik) ya da dikey (altından üst tabakalara veya tam tersi) olabilir. Kast sistemi gibi kapalı toplumsal tabakalaşma sistemlerinde hareketlilik sınırlıdır ve büyük ölçüdé bireyin doğumuyla belirlenir. Açık sistemlerde ise bireysel başarıya dayalı olarak hareketlilik mümkün olur.

3. Kültür ve Toplumsal Bütünleşme

Kültür, bir toplumun ortak değerleri, inançları, sembolleri ve normlarından oluşan bir bütün olarak sosyalleşme sürecinin temelini oluşturur. Kültürün toplumsal bütünlenle\u015mede oynadığı rol, bireylerin ortak değerler etrafında bir araya gelmesini sağlamasıyla ilgilidir. Ziya Gökalp, kültürün bir ulusun manevi yapısını, uygarlığın ise maddi gelişimi temsil ettiğini belirtmiştir. Bu ayrım, toplumsal ve ekonomik yapıları anlamada kritik bir öneme sahiptir.

4. Toplumsal Dayanışma: Mekanik ve Organik Dayanışma

Emile Durkheim, geleneksel ve modern toplumları çözümlemek için mekanik ve organik dayanışma kavramlarını geliştirmiştir. Mekanik dayanışma, benzer işlevlere sahip bireylerin bir arada yaşadığı geleneksel toplumları ifade ederken, organik dayanışma, çeşitliğin ve iş bölümünün yoğun olduğu modern toplumlara işaret eder. Bu ayrım, toplumsal yapı ve şemaları anlamak için çok önemlidir.

5. Sosyalleşme ve Kültür Şoku

Sosyalleşme, bireylerin toplumsal değerleri, normları ve rolleri öğrenme sürecidir. Ancak bireyler, farklı bir kültüre girdiklerinde kültür şoku yaşayabilirler. Kültür şoku, bireyin yeni bir kültüre adapte olurken karşılaştığı kaygı, yabancılaşma ve şaşkınlık durumudur. Bu sürecin doğru anlaşılması, bireylerin sosyalleşme örüntülerini anlamada önemlidir.

6. Rol ve Statü Kavramları

Toplumsal roller ve statüler, bireylerin toplumdaki yerlerini tanımlar. Statü, bireyin toplumsal konumunu belirtirken, rol, bu konuma uygun davranışları ifade eder. Rol çatışması, bir bireyin birden fazla statüsüne uygun rolleri yerine getirmekte zorlanması durumunda ortaya çıkar. Bu kavramları anlamak, toplumsal ilişkileri çözümlemede kritik bir yere sahiptir.

7. Gemeinschaft ve Gesellschaft

Ferdinand Tönnies, toplumsal ilişkileri Gemeinschaft (cemaat) ve Gesellschaft (cemiyet) kavramlarıyla açıklamıştır. Gemeinschaft, bireylerin yakın, duygusal bağlarla bağlı olduğu geleneksel toplulukları ifade ederken, Gesellschaft, çıkar ilişkilerine dayalı modern toplumu ifade eder. Bu ayrım, toplumsal yapıların tarihsel dönüşümünü anlamak için önemlidir.

8. Ziya Gökalp ve Korporatizm

Ziya Gökalp’in toplum anlayışı, toplumu birbirine bağımlı ve uyumlu bir bütün olarak gören korporatizm modeli ile ilişkilendirilir. Bu model, toplumun bölümüş çeşitli parçalarının (kurumların) birbirini tamamlayan bir işlev üzerine kurulu olduğunu savunur.

9. Max Weber ve Protestan Ahlakı

Max Weber, “Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu” çalışmasında düşünce ve inancın toplumsal değişimdeki önemine dikkat çekmiştir. Ona göre, Protestan etik anlayışı, kapitalizmin gelişimi için temel oluşturan çalışma ahlakını teşvik etmiştir.

Bu yazı, sosyolojiye giriş dersi kapsamındaki temel kavramları çözümlemek üzere tasarlanmıştır. Burada sunulan bilgiler, soruların çözümü için gerekli olan teorik ve kavramsal altyapıyı sağlar.

1. Aşağıdaki sosyologlardan hangisi çatışma kuramı içerisinde değerlendirilemez?

A) Ralf Dahrendorf
B) Randall Collins
C) Emile Durkheim
D) Karl Marx
E) C. Wright Mills

Cevap : C) Emile Durkheim

Açıklama : Çatışma kuramı, toplumdaki eşitsizlikleri ve sınıf mücadelelerini açıklamak üzerine kuruludur. Karl Marx, Ralf Dahrendorf, Randall Collins ve C. Wright Mills bu teorinin temsilcileridir. Emile Durkheim ise daha çok yapısal işlevselcilik yaklaşımıyla bilinir ve çatışma kuramı içerisinde değerlendirilmez.

2. Bireylerin ve grupların statüler arasındaki giriş çıkış süreçleri olarak tanımlanan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Toplumsal tabakalaşma
B) Toplumsal arayış
C) Toplumsal düşüş
D) Toplumsal hareketlilik
E) Toplumsal iletişim

Cevap : D) Toplumsal hareketlilik

Açıklama : Toplumsal hareketlilik, bireylerin veya grupların toplumsal hiyerarşi içindeki yerlerinin değişimini ifade eder. Örneğin, bir bireyin işçi sınıfından yönetici sınıfına yükselmesi dikey hareketlilik olarak tanımlanır. Diğer şıklar bu bağlamda doğrudan ilgili değildir.

3. Aşağıdakilerden hangisi toplumsal davranış kalıplarını değiştirme yöntemlerinden biridir?

A) Kamuoyu
B) Söylem
C) Propaganda
D) Moda
E) İdeoloji

Cevap : C) Propaganda

Açıklama : Propaganda, toplumsal davranışları ve düşünce biçimlerini etkilemek için kullanılan bir yöntemdir. Moda ise geçici toplumsal davranış kalıplarını temsil eder. Kamuoyu, bireysel görüşlerin ortak bir tutum haline gelmesidir.

4. Kültür kavramına ilişkin olarak aşağıda sunulan ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Çatışma kuramına göre, kültürel yapılar toplumdaki tüm insanlar için eşit düzeyde yararlıdır.
B) Kültür, anlamı ifade etmek için kelime, mimik ve hareket formundaki sembollere dayanmaktadır.
C) Yapısal işlevselci yaklaşım, kültürü temel değerler üzerine kurulmuş durağan bir sistem olarak görür.
D) Yapısal- işlevselci yaklaşıma göre, tüm kültürel ögeler toplumun işleyişinde bir rol oynar.
E) Çatışma kuramı, kültürü eşitsizlik ve çatışmanın dinamik bir alanı olarak görür.

Cevap : A) Çatışma kuramına göre, kültürel yapılar toplumdaki tüm insanlar için eşit düzeyde yararlıdır.

Açıklama : Çatışma kuramı, kültürü eşitsizliklerin bir yansıması olarak görür ve kültürel yapıların her zaman tüm insanlar için eşit fayda sağlamadığını savunur. Diğer ifadeler doğru tanımlamaları içerir.

5. İlk dönem sosyologlarının yapı/sınıf gibi bireye dışsal unsurların belirleyiciliğini merkeze alan yaklaşımlarının aksine, bireylerin toplumsal eylemleri üzerine yoğunlaşılması gereğine vurgu yapan sosyolog aşağıdakilerden hangisidir?

A) Karl Mannheim
B) Emile Durkheim
C) Karl Marx
D) Alfred Weber
E) Max Weber

Cevap : E) Max Weber

Açıklama : Max Weber, toplumsal eylemleri anlamaya odaklanan bir yaklaşımı benimsemiştir. Diğer sosyologlar daha çok yapı ve sınıf gibi dışsal unsurlar üzerine yoğunlaşmıştır.

6. Aşağıdakilerden hangisi toplumsal gruba örnek olarak verilebilir?

A) Petrole yapılan zamları protesto mitingine katılan insanlar
B) Tiyatro seyircileri
C) Çeteler
D) Karşıdan karşıya geçen insanlar
E) Kırmızı ışıkta bekleyen insanlar

Cevap : C) Çeteler

Açıklama : Toplumsal gruplar, belirli bir hedef ve etkileşim içerisinde olan bireylerden oluşur. Çeteler bu tanıma uygundur. Diğer seçenekler belirli bir etkileşim içermeyen topluluklardır.

7. Georg Simmel’in ifadesiyle “toplumun atomları arasındaki etkileşim üzerine odaklanan bir toplumsal psikolojik bakış açısı” olarak tanımlanabilen sosyolojik yaklaşım aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sosyometri
B) Makro sosyoloji
C) İşlevselcilik
D) Sembolik etkileşimcilik
E) Yapısal-işlevselcilik

Cevap : D) Sembolik etkileşimcilik

Açıklama : Sembolik etkileşimcilik, bireyler arasındaki mikro düzeydeki etkileşimleri ve bu etkileşimlerin anlamlarını inceleyen bir yaklaşımdır.

8. “Kültürün önemli bir işlevi de kişinin sosyalleşmesini sağlamaktır. Bireysel farklılıklara rağmen ortak kültür değerlerini alan bireylerin ortak özellikleri oluşur. Bu ortak özellikler insanların ortak toplumsal değerler etrafında birleşmesini sağlar.” Yukarıdaki paragrafta kültürün hangi yönü üzerinde durulmuştur?

A) Kuşaktan kuşağa aktarıldığı
B) Toplumun ürünü olduğu
C) Toplumsal bütünleşmeyi sağladığı
D) Zamanla değiştiği
E) Toplumlara göre değiştiği

Cevap : C) Toplumsal bütünleşmeyi sağladığı

Açıklama : Paragrafta, kültürün bireyleri ortak toplumsal değerler etrafında birleştirici işlevine vurgu yapılmıştır. Bu, kültürün toplumsal bütünleşmeyi sağlamadaki rolünü açıkça ifade etmektedir. Diğer şıklar kültürün farklı özelliklerini ifade etse de bu bağlamda uygun değildir.

9. “Ziya Gökalp’e göre kültür, bir ulusun güzel sanatlarının, ahlakının ve hukukunun temelidir. Dolayısıyla kültür bir toplumun ortak duygu, düşünce ve davranış özelliklerini gösterir. Uygarlık ise bilimsel buluş ve teknolojik gelişmeleri kapsar. Uygarlık suni, kültür ise doğaldır.” Gökalp’in ‘kültür­uygarlık’ yaklaşımı dikkate alındığında aşağıdaki çıkarımlardan hangisi yapılamaz?

A) Kültür bir ulustan diğerine değişmez, uygarlık ise toplumdan topluma değişir.
B) Uygarlık iradi ve akli süreçler sonucu suni olarak oluşur, kültür ise doğal süreçte gelişir ve kökeninde duygular vardır.
C) Gökalp’e göre bilimsel doğrular, ekonomi, mühendislik, matematiksel kavramlar nesneldir, mutlaktır ve uygarlık gruplarına aittir.
D) Kültür manevi değerleri, uygarlık ise maddi değerleri kapsar.
E) Gökalp’e göre ahlaki zorunluluklar, hukuki kurallar, estetik görüşler, idealler özneldir ve her bir kültürel grup için özgündür.

Cevap : A) Kültür bir ulustan diğerine değişmez, uygarlık ise toplumdan topluma değişir.

Açıklama : Ziya Gökalp’in görüşüne göre, kültür bir ulusun öznel ve duygusal değerlerini ifade eder ve zamanla değişebilir. Ancak uygarlık daha çok evrensel ve rasyonel süreçlerle şekillenir. Bu nedenle, “Kültür bir ulustan diğerine değişmez” ifadesi doğru bir çıkarım değildir.

10. Aşağıdakilerden hangisi modern toplumu meydana getiren dört temel süreçten biri değildir?

A) Sanayi Devrimi
B) Siyasi Devrim
C) Felsefi Devrim
D) Dine Dönüş Hareketi
E) Bilimsel Devrim

Cevap : D) Dine Dönüş Hareketi

Açıklama : Modern toplumun temelini oluşturan süreçler arasında Sanayi Devrimi, Siyasi Devrim, Felsefi Devrim ve Bilimsel Devrim yer alır. Dine Dönüş Hareketi bu süreçlere dahil değildir.

11. Aşağıdakilerden hangisi birincil ilişki olarak nitelenemez?

A) Anne – çocuk ilişkisi
B) Baba – oğul ilişkisi
C) Abla – kardeş ilişkisi
D) Müşteri – satıcı ilişkisi
E) Karı – koca ilişkisi

Cevap : D) Müşteri – satıcı ilişkisi

Açıklama : Birincil ilişkiler, genelde yakın, duygusal bağlarla örülü ve sürekli etkileşim içeren ilişkilerdir. Anne-çocuk, baba-oğul, abla-kardeş ve karı-koca ilişkileri birincil ilişkilere örnekken, müşteri-satıcı ilişkisi yüzeysel ve geçici olduğundan birincil ilişki olarak nitelenemez.

12. Kast sistemi aşağıdakilerden hangisine dayanan bir tabakalaşma sistemidir?

A) Doğuma
B) Tabakalar arasındaki serbest hareketliliğe
C) Bireysel başarıya
D) Meritokrasiye
E) Kişinin toplumsal konumunun zamanla değişmesine

Cevap : A) Doğuma

Açıklama : Kast sistemi, bireyin doğumuyla belirlenen ve değişmesi çok zor olan bir toplumsal tabakalaşma sistemidir. Diğer şıklar daha esnek ve bireysel çabalara dayalı sistemlere işaret eder.

13. Max Weber “Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu” adlı çalışmasında yaptığı analizde, toplumsal değişim sürecinde aşağıdakilerden hangisinin önemine dikkat çekmiştir?

A) Düşünce ve inançlar
B) Kültürel yayılma
C) İcatlar
D) Ekonomik altyapı
E) Toplumsal çatışma

Cevap : A) Düşünce ve inançlar

Açıklama : Weber, Protestan ahlakının kapitalist sistemin gelişimindeki etkisini analiz ederek, düşünce ve inançların toplumsal değişim üzerindeki kritik rolüne dikkat çekmiştir.

14. Modern-öncesi toplumsal ilişki biçimlerini ifade etmek için Ferdinand Tönnies’in geliştirdiği kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Organik dayanışma
B) Gemeinschaft (cemaat)
C) Mekanik dayanışma
D) Gesellschaft (cemiyet)
E) Sanayi toplumu

Cevap : B) Gemeinschaft (cemaat)

Açıklama : Gemeinschaft (cemaat), Tönnies’in modern-öncesi toplumsal ilişki biçimlerini ifade etmek için geliştirdiği bir kavramdır ve daha çok aile, köy gibi bireyler arası yakın ilişkileri kapsar.

15. Bir kültürden başka bir kültüre giren insanların yeni kültüre ayak uyduramaması sonucunda aşırı kaygı, şaşkınlık, içe kapanma, yabancılaşma ya da yaşam biçimlerinde sürekli yeni tepkiler geliştirdikleri gözlenmiştir.
Yukarıdaki paragrafta dile getirilen durum aşağıdakilerden hangisine örnektir?

A) Kültürel yozlaşma
B) Asimilasyon
C) Alt kültür
D) Kültürel gecikme
E) Kültür şoku

Cevap : E) Kültür şoku

Açıklama : Kültür şoku, bireylerin yabancı bir kültüre adapte olma sürecinde yaşadığı duygusal ve davranışsal zorluklardır. Paragrafta bu durum net bir şekilde tanımlanmıştır.

16. Belli bir statüdeki bireyin bu statüyle ilgili davranışlarına ne ad verilir?

A) İdeal rol
B) Statü-rol dengesi
C) Rol beklentisi
D) Rol pekiştirmesi
E) Gerçek rol – rol edimi

Cevap : E) Gerçek rol – rol edimi

Açıklama : Gerçek rol ya da rol edimi, bir bireyin belli bir statüde gerçekleştirdiği somut davranışlardır. İdeal rol ise olması gereken davranışları ifade eder.

17. Emile Durkheim’ın toplum tasnifinde ‘biçimsiz toplumlar’a denk gelen dayanışma tipi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Siyasî dayanışma
B) Dinî dayanışma
C) Toplumsal dayanışma
D) Organik dayanışma
E) Mekanik dayanışma

Cevap : E) Mekanik dayanışma

Açıklama : Mekanik dayanışma, Durkheim’ın daha çok geleneksel toplumlarda gözlemlediği, bireylerin benzer rollere sahip olduğu dayanışma tipidir. Organik dayanışma ise modern toplumlarda görülür.

18. Mübeccel B. Kıray’ın, ‘bir değişme analizi’ olarak değerlendirdiği Ereğli çalışmasında, yaşanan toplumsal değişmeyi açıklamak için geliştirdiği ve kullandığı kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çağdaşlaşma
B) Tampon kurum
C) Şehirleşme
D) Sosyal gelişme
E) Kapitalist kalkınma

Cevap : B) Tampon kurum

Açıklama : Mübeccel B. Kıray, Ereğli çalışmasında toplumsal değişim sürecinde tampon kurum kavramını kullanmıştır. Bu kavram, geleneksel ve modern sistemler arasında bir köprü görevi gören kurumları ifade eder.

19. Ziya Gökalp’in toplum anlayışında da karşımıza çıkan, toplumu birbirine bağımlı ve işlevsel bakımdan birbirini tamamlayan parçalardan oluşan, organik ve kendi içinde uyumlu bir bütün olarak gören toplum ve ekonomi modeli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sosyolojizm
B) Korporatizm
C) Muhafazakârlık
D) Pozitivizm
E) Milliyetçilik

Cevap : B) Korporatizm

Açıklama : Korporatizm, toplumun ve ekonominin organik ve işlevsel bir bütün olarak ele alındığı bir modeldir. Ziya Gökalp’in toplum anlayışında da bu modelin etkileri görülmektedir.

20. “Ahmet, okul futbol takımında çok başarılıdır ancak ders çalışmaya yeteri kadar zaman ayıramamaktadır.”
Yukarıdaki cümlede ifade edilen durum aşağıdakilerden hangisine bir örnektir?

A) Rol çıkışı
B) Rol çatışması
C) Rol beklentisi
D) Rol seti
E) Rol pekişmesi

Cevap : B) Rol çatışması

Açıklama : Rol çatışması, bireyin aynı anda birden fazla rolü yerine getirmeye çalışması durumunda yaşadığı çelişkiyi ifade eder. Ahmet’in futbol takımı ile akademik başarı rolleri arasında bir çatışma yaşadığı belirtilmiştir.