Çalışma Sosyolojisi

Çalışma Sosyolojisi: Modern Toplumda İş ve Aile Dinamiklerine Genel Bir Bakış

Çalışma sosyolojisi, toplumsal yapıların ve süreçlerin iş hayatı üzerindeki etkilerini inceleyen bir disiplindir. Bu alanda yapılan araştırmalar, iş dünyasının dinamiklerini, işgücü piyasalarındaki değişimleri ve çalışma yaşamının bireyler üzerindeki sosyal ve psikolojik etkilerini kapsar. Modern toplumlar, sanayi devriminden bu yana önemli dönüşümler yaşamıştır. Bu makalede, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi (Auzef) öğrencileri için hazırlanmış, çalışma sosyolojisi dersi kapsamındaki önemli konulara değinilecektir.

Aile Yapısındaki Dönüşüm ve İş Hayatı

II. Dünya Savaşı sonrası dönem, aile yapısında ve iş hayatında önemli değişikliklerin yaşandığı bir dönemdir. Geleneksel olarak, erkeğin ailenin tek geçim kaynağı olduğu ve kadının ev işleriyle ilgilendiği aile modeli, zamanla yerini her iki ebeveynin de çalıştığı ve genellikle tek çocuklu aile yapısına bırakmıştır. Bu değişim, ekonomik gereklilikler ve kadınların işgücüne katılımının artmasıyla tetiklenmiştir.

Sanayi Devrimi ve İş Hayatındaki Dönüşüm

Sanayi Devrimi, dokuma sektöründe başlamış ve toplumda derin ekonomik ve sosyal değişimlere yol açmıştır. Bu dönemde makineleşme, üretim yöntemlerinde köklü değişikliklere neden olmuş ve vasıfsız işçilerin vasıflı işçilere olan ihtiyacını önce artırmış, sonrasında ise azaltmıştır. Bu süreç, “vasıfsızlaştırma tezi” ile açıklanmaktadır.

Modern Kapitalizm ve Sanayi Ötesi Toplum

1950’li yıllardan itibaren, modern kapitalist toplumlar artan refah ve otomasyonun etkisiyle “sanayi ötesi toplum” aşamasına geçmiştir. Bu dönemde, bilgi ve hizmet sektörlerinin önemi artmış, üretimde otomasyon yaygınlaşmıştır.

İşçilerin Yabancılaşması

Modern fabrika sisteminin getirdiği yabancılaşma kavramı, Karl Marx tarafından ortaya atılmıştır. Yabancılaşma, işçilerin ürettikleri ürünlerle ve çalışma süreciyle olan doğal bağlarını kaybetmeleri anlamına gelir. Bu durum, işçilerin işlerine ve ürettikleri ürünlere yabancı hissetmelerine neden olur.

Küreselleşme ve Esnek Üretim Modelleri

Küreselleşme süreciyle birlikte, üretimde esneklik önem kazanmıştır. “Yalın üretim” modeli, kitle ve zanaat üretiminin yerini alarak standart küresel üretim sisteminin yeni formu hâline gelmiştir. Bu modelde, maliyetleri düşürmek, verimliliği artırmak ve yeni teknolojileri stratejik kullanmak ön plana çıkar.

İş ve Aile Yaşamı Arasındaki Dengenin Önemi

Modern toplumlarda, iş ve aile yaşamı arasındaki dengeyi sağlamak için çeşitli politika tedbirleri hayata geçirilmiştir. Ebeveyn izni, çocuk bakım politikaları ve esnek çalışma düzenlemeleri gibi uygulamalar, bireylerin iş ve aile rolleri arasındaki gerilimi azaltmayı amaçlar.

Sonuç

Çalışma sosyolojisi, modern toplumlarda iş ve aile yaşamının nasıl şekillendiğini anlamamıza yardımcı olan kritik bir disiplindir. İş hayatındaki değişimler, aile yapısındaki evrim ve teknolojik ilerlemeler, toplumsal dinamikler üzerinde derin etkiler bırakmaktadır. Auzef öğrencileri için hazırlanan bu genel bakış, sınavlara hazırlık sürecinde önemli bir kaynak teşkil edebilir.

@lolonolo_com

1- II. Dünya Savaşı sonrası modern refah devleti ve aile modelinin sarsıldığı görülmektedir. Çoğu ülkede anne, baba ve iki çocuktan oluşan ve erkeğin ekmek kazandığı aile modelinin yerini, her iki ebeveynin çalıştığı bir çocuklu aile modeli almaktadır.
Yukarıda verilen bilgiye göre iki ebeveynin çalıştığı tek çocuklu aile modeli aşağıdakilerden hangisiyle tanımlanmaktadır?

A) Geniş aile
B) İki gelirli/çalışanlı aile modeli
C) Erkeğin ekmek kazandığı aile modeli
D) Çekirdek aile
E) Standart aile

Cevap : B) İki gelirli/çalışanlı aile modeli

2- Sanayi Devrimi öncelikle hangi sektörde gerçekleşmiştir?

A) Elektrik
B) Çelik
C) Demir
D) Kimya
E) Dokuma

Cevap : E) Dokuma

3- Bu teze göre, otomasyon ilerledikçe önce vasıf ihtiyacı artmakta ancak daha sonra düşmektedir.
Yukarıda açıklanan tez aşağıdakilerden hangisidir?

A) Vasıfsızlaştırma tezi
B) Makineleşme tezi
C) Yol bağımlılığı tezi
D) Dayanışma tezi
E) Yabancılaşma tezi

Cevap : A) Vasıfsızlaştırma tezi

4- 1950’li yıllardan itibaren modern kapitalist toplumlarda artan refah ve otomasyonun iş yerinde giderek yaygınlaşması gibi bir dizi sosyo-ekonomik değişmeye işaret etmektir.
Yukarıda tanımı verilen kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Pre-modern toplum
B) Feodal toplum
C) Sanayi ötesi toplum
D) Sanayi toplumu
E) Sanayi öncesi toplum

Cevap : C) Sanayi ötesi toplum

5- Modern fabrika sisteminin ortaya çıkmasıyla birlikte işçiler daha önce sahip oldukları işleriyle ve ürettikleri ürünle olan zanaatkâr bağlarını kaybetmiştir. Bu durum işçilerin işlerine yabancılaşmalarını ifade etmektedir.
Yukarıda ifade edilen “yabancılaşma” kavramını ortaya atan düşünür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Emil Durkheim
B) August Comte
C) Karl Marx
D) Herbert Spencer
E) Max Weber

Cevap : C) Karl Marx

6- Aşağıdakilerden hangisi Galile’nin İngiltere’de ve Fransa’da iki ayrı petrol rafinerisinde yaptığı araştırmanın sonucunu yansıtmamaktadır?

A) İngiliz işçileri için para önemli değildir.
B) Fransız işçileri yönetimin kendilerini sömürdüğünü düşünürken, İngiliz işçileri yönetimi teknik uzman olarak görmektedir.
C) Fransız yönetiminin daha otoriter yaklaşımını ve toplu pazarlığı, Fransa yönetimin daha merkezî olmasına bağlamaktadır.
D) Fransız raneri işçilerinin İngilizlerden daha fazla militan olması teknoloji ile değil endüstrideki güç yapısı, sendika ve yönetim stratejileriyle ilişikilidir.
E) İki raneride çalışan işçilerin tutum ve davranışlarının farklı olmasını teknolojik faktörlere atfen açıklamaktadır

Cevap : E) İki raneride çalışan işçilerin tutum ve davranışlarının farklı olmasını teknolojik faktörlere atfen açıklamaktadır

7- Aşağıdakilerden hangisi işin yeniden tasarımının amacı değildir?

A) Emek sürecinin kontrolünü arttırmak
B) Üretimin kalitesini artırmak
C) İş gücünün vasfını azaltmak
D) İş gücünün vasfını arttırmak
E) Çalışma günü kalitesini arttırmak

Cevap : C) İş gücünün vasfını azaltmak

8- Gelişen ülkelerde çocuk emeği aşağıdaki çalışma alanlarından hangisinde görülmemiştir?

A) Sağlık sektörü
B) Halı üretimi
C) Oyuncak yapımı
D) Hazır giyim
E) Takı-toka yapımı

Cevap : A) Sağlık sektörü

9- Birincil emek piyasalarından sağlanan çekirdek iş gücü ve ikincil emek piyasalarından elde edilen çevre iş gücüyle oluşturulan küçük ölçekli ekonomi türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) İkincil piyasa ekonomisi
B) Birinci piyasa ekonomisi
C) Makro ekonomi
D) Çifte (dual) ekonomi
E) Mikro ekonomi

Cevap : D) Çifte (dual) ekonomi

10- Farklı yazarların esnekliği ve türlerini ifade etmek için farklı tanım ve isimler kullandıkları dikkat çekmektedir. Aşağıdakilerden hangisi bu farklılıkların sebepleri arasında gösterilmez?

A) Mevcut mevzuatların yapısı
B) Çalışma ilişkileri konusundaki yaklaşımlar
C) Etkide bulunan yazarların eğitim düzeyleri
D) Endüstriyel teamül ve gelenekler
E) Ülkelerin tarihsel geçmişi

Cevap : C) Etkide bulunan yazarların eğitim düzeyleri

11- I. Ebeveyn izni
II. Çocuk bakım politikaları
III. Esnek çalışma düzenlemeleri
İş ve aile yaşamını destekleyen girişimlere odaklanmakta ve bireylerin çoklu rolleri arasındaki gerilimi azaltmaya yönelik politika tedbirlerini ele almaktadır.
Yukarıdakilerden hangisi/hangileri buna yönelik uygulamalardandır?

A) I, II ve III
B) Yalnız II
C) Yalnız I
D) I ve II
E) I ve III

Cevap : A) I, II ve III

12- 21. yüzyılın standart küresel üretim sistemi olmak için hem kitle üretiminin hem de endüstriyel üretimin her alanlarında zanaat üretiminin güç merkezlerinin yerini alan yeni üretim şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fason üretim
B) Standart üretim
C) Kitle üretim
D) Seri üretim
E) Yalın üretim

Cevap : E) Yalın üretim

13- Aşağıdakilerden hangisi fordizmin krizini atlatmak için ortaya atılan neo-Fordist stratejilerden birisi değildir?

A) Maliyetleri düşürmek
B) Emeği verimli kullanmak
C) İşgücü devrini artırmak
D) Etkinliği artırmak
E) Yeni teknolojiyi daha stratejik kullanma

Cevap : C) İşgücü devrini artırmak

14- Aşağıdakilerden hangisi kitle üretiminin bir özelliği değildir?

A) Kitle üretimi zanaat üretimine göre daha esnektir.
B) Kitle üretimine yatırım kararı verilmeden önce sabit maliyetler dikkate alınarak bu yatırımı amorti edecek şekilde ürün yatları belirlenir.
C) Kitle üretimi, üretimin birim maliyetini astronomik düzeyde düşürmektedir.
D) Kitle üretimi, sabit ve değişken maliyetler arasındaki ilişkiyi olağanüstü bir şekilde arttırmaktadır.
E) Kitle üretimi için yapılan yatırımı, sadece yüksek çıktı miktarı yatırımı amorti edebilir.

Cevap : A) Kitle üretimi zanaat üretimine göre daha esnektir.

15- 1914’te Henry Ford’un kayan bant sistemini otomobil üretiminde uygulaması ile meydana gelen değişimlerle ilgili olarak hangisi yanlıştır?

A) İşlemlerin tamamı az bir eğitim gerektiren basit ve tekrarlı görevler hâline dönüşmüştür.
B) Montaj işlemlerini yapmak için vasıı bir iş gücüne ihtiyaç artmıştır.
C) Otomobil üretiminde kitle üretimi zanaat üretimin yerini almıştır.
D) Kitle üretimi veya Fordist-Taylorist üretim modelinin günleri başlamıştır.
E) Fabrika üretimi ve endüstriyel üretim açısından bu bir devrimdir.

Cevap : B) Montaj işlemlerini yapmak için vasıı bir iş gücüne ihtiyaç artmıştır.

16- Refah devleti, ilk olarak Bismarck döneminde sosyal güvenlikle ilgili uygulamalarla gündeme ne zaman ve nerede gelmiştir?

A) 1890’da Amerika’da
B) 1870’lerde Almanya’da
C) 1860’larda Fransa’da
D) 1850’lerde İngiltere’de
E) 1880’lerde İsveç’te

Cevap : B) 1870’lerde Almanya’da

17- Genel olarak işletmelerin kısa bir süre içinde az bir maliyet ve çabayla değişebilme veya değişime uyum sağlayabilme yeteneğine verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kayıt dışılık
B) Denetimsizlik
C) Taşeronlaşma
D) Esneklik
E) Katılık

Cevap : D) Esneklik

18- Erkeğin ekmek kazandığı aile modelinin güçlü olduğu ülkelerde kadınlar eşleri üzerinden sosyal haklara erişirler. Aşağıdakilerden hangisi bu ülkelerden birine örnek olarak gösterilebilir?

A) Almanya
B) Danimarka
C) Belçika
D) Fransa
E) İsveç

Cevap : A) Almanya

19- Aşağıdakilerden hangisi iş zenginleştirmenin bir sonucu değildir?

A) İşin planlaması, organizasyonu, üretim sürecinin kontrolü ve kalite kontrol vb. işçinin yaptığı işe eklenmektedir.
B) Bu tip değişimin amacı karar alma, sorumluluk, tanınma ve bireysel gelişim açısından işin motivasyon içeriğini arttırmaktadır.
C) İş zenginleştirme dikey düzlemde değişim getirmektedir.
D) İşçinin yaptığı işe yatay düzlemde bazı basit ilave görevler yüklemektedir.
E) İşçilere işle ilgili olarak karar alma konusunda daha fazla sorumluluk vermektedir.

Cevap : D) İşçinin yaptığı işe yatay düzlemde bazı basit ilave görevler yüklemektedir.

20- Bu yaklaşıma göre işverenler, işçilerinin sadakatini artırmak ve direnişlerini azaltmak için kendilerini baba ve işçilerini de çocukları olarak tanımlamaktadır.
Yukarıda sözü edilen yaklaşım aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kapitalizm
B) Feminizm
C) Paternalizm
D) Modernizm
E) Sosyalizm

Cevap : C) Paternalizm

21- Aşağıdakilerden hangisi küreselleşme süreci ile ilişkilendirilmez?

A) Brettonwood sisteminin çöküşü
B) Keynesyen ekonomik düzen
C) Fordist-Taylorist üretim modeli
D) 1973’teki petrol krizi
E) Klasik iktisat teorisi

Cevap : E) Klasik iktisat teorisi

22- Aşağıdakilerden hangisi bireyin sosyoekonomik güvencesini garantiye alan, kimseye muhtaç olmadan yaşamasını sağlayan, sosyal haklar mevcut olmadıkça medeni ve siyasi hakların işlerlik kazanamayacağını ileri sürmektedir?

A) Yeşil Kitap
B) Bismarck Raporu
C) Beyaz Kitap
D) Beveridge Raporu
E) Marshall Planı

Cevap : E) Marshall Planı

23- Fordist-Taylorist üretim sisteminde üretim aşağıdakilerden hangileri tarafından yapılmaktadır?

A) Vasıfsız – Yarı vasıflı işçiler
B) Kalfalar – Yarı vasıflı işçiler
C) Çıraklar – Vasıfsız işçiler
D) Çıraklar – Kalfalar
E) Yarı vasıflı – Vasıflı işçiler

Cevap : A) Vasıfsız – Yarı vasıflı işçiler