Göktürkler Vize Deneme Sınavı -1

Cevap : c) Yollug Tigin
NOT: Abidedeki kitabeleri Bilge Kagan ve Kül Tigin’in yeğeni Yollug Tigin yazmıştır. Bilge Kagan abidesi hem devrilmiş, hem de parçalanmıştır. Onun için tahribat ve silinti bunda çok fazladır. Bu abideyi de yeğeni Yollug Tigin yazmıştır. Her iki abide de Bilge Kagan’ın sözlerinin dışında Yollug Tigin’in kitabe kayıtlan ve ilaveleri yer almaktadır.

Cevap : c) İpek Yolu’nun Göktürklerin Ellerine Geçmesi
NOT: Bu eski dünyanın belli başlı ticaret yolu olup öteden beri Türk-Çin savaşlarının da başlıca  sebebidir. Zira büyük kazançlar sağlayan bu yol şimdi de Göktürklerin eline geçmiş oluyordu. Göktürkler Eftalitlerin yıkılmaları ile şu iki gayeye ulaşmışlardır:
1-Siyasi yönden memleket tabii sınırlarına ulaşmıştı.
2-İpek Yolu’na el koymak suretiyle ilkenin iktisadi vaziyetini kuvvetlendirmiştir.

Cevap : c) Tactica
NOT: Göktürklerden bahseden diğer bir müellifin adı Maurikios olup harp şekilleri, muharebe usulleri
hakkındaki eserinin adı “Tactica”dır.

Cevap : b) 567-568 Yıllaırnda, Göktürkler Döneminde
NOT:  İstemi Yabgu tarihte ilk defa olarak Orta Asya’dan bir elçilik heyetini Bizans’a yolladı. Bu Bizans-Göktürk menfaatlerinin birleşmesi, Sasanilerin ortadan kaldırılacağı bir siyasetin başlangıcı idi. Nitekim ileride İran’ın Araplar tarafından kolaylıkla ortadan kaldırılmasında başlıca amil bu ittifakın neticesi olacaktır. Türk elçilik heyeti yine Maniakh‘ın başkanlığında olup, 567’de yola çıkmıştır. 568’de İstanbul’a vararak hediye olarak da bol miktarda ipek getirmişlerdir.

Cevap : e) Sogdlular
NOT:  Göktürkler Orta Asya’da ipek ticareti yolunun mühim kısmına da hâkim oldular. İpek ticareti yapan Sogdlular olup bunlar da Göktürk. hâkimiyetine girmişlerdi. İran şehinşahlarının direnmesi ve ticarete engel olması üzerine Sogd ipek ticareti geriledi. Zira Anuşirvan Türk tabiiyetinde olanlar İranlar sahasında ticaret yapamaz, yapanların mal ve canlarının emniyette olmayacağı haberi yolluyordu. Bu durumdan Sogdlular son derece mustarip oldular.

Cevap : e) Çinlilerin Akıl Hocası ve Yazar
NOT: Çinliler Göktürklerin yeniden canlanmaya başladığını ve ilk teşebbüslerinin başarılı olmaması üzerine bu sefer başka bir hile düşündüler. Bu defaki planlarının akıl hocası diğer korkunç bir entrikacı olan P’ei-kü idi. Göktürkleri iyi tanıyan ve aynı zamanda yazar olan bu zatın Orta Asya’ya dair bir eseri vardır.

Cevap : a) Doğu Roma
NOT: Artık Valentinos, diğer liderlerden ilk gelen Türkşad’ın yanına vardığında, ona Roma İmparatoru’nun tebriklerini iletti. Çünkü oraya Tiberius’un artık İmparator tahtına çıkmasından sonra Türk kavminin reislerini selâmlamak için gelmişti; ayrıca da dostane ilişkiler, en az Romalılar ile Türkler arasındaki anlaşmalar kadar sıkı kalsın diye ki, bunları Zemerkos’un daha önce İstemi’ye gidişinde, İstemi ve İmparator Justinos imzalamışlardı; çünkü o zaman İstemi, Romalıların dostu olarak, o düşmanca duygular beslese de, onun da hizmetinde olacağını açıklamıştı ve bu zedelenmeyecek ve bozulmayacaktı.. Romalılar o devirde Persler ile savaşmakta olduklarından, Valentinos selâmlama konuşmasında, onun (Türkşad) da Perslere saldırması gerektiğini söyledi.

Cevap : c) Valentinos
NOT: İmparator Tiberios’un (Tiberius) hükümdarlığının ikinci yılında, Hüsrev hakkında bildirilenin olmasından biraz daha önce, tekrar Romalılar tarafından Türklere, yönetimi İmparatorluk yaverlerinden Valentinus (Valentinos)’a emanet edilen bir elçilik heyeti gönderildi.

Cevap : d) Kabil
NOT: Asya’nın bu meşhur kervan yolundan başlıca İpek olmak üzere aynı zamanda Çin mamulâtı porselen ve lak denilen bir boya maddesi de naklediliyordu. İpek Çin’den batıya iki yolla gidiyordu. Çin’deki Kansu bölgesinden başlayan İpek Yolu küçük krallıkların bulunduğu İç Asya’ya geliyor, burada kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayrılıyordu. Kuzey yolu Maveraünnehir’den Ceyhun’a ve İran içlerine sonra da Bağdat üzerinden Suriye limanlarına ulaşıyordu. Burada mühim limanlar Hayfa, Sayda ve İskenderun limanlarıdır.

Cevap : e) 38
NOT: Orhun Abideleri Göktürk alfabesi ile kaleme alınmıştır. Orhun alfabesi de denilen Göktürk alfabesi 38 harflidir. 4’ü sesli 34’ü sessiz harftir.

Cevap : d) T’ang Hanedanlığı
NOT: 618’den 906’ya kadar devam eden T’ang hanedanlığının hükümdarlarının ilki Lü-yüan Kao-tsu unvanını aldı.

Cevap : e) Araplar

Cevap : c) Tarih-i Cihângûşa
NOT: Orhun Abidelerinden ilk defa Cüveyni, Tarih-i Cihângûşa adlı eserinde söz etmiştir. Çin yıllıklarında da adı geçmesine rağmen abideler 18. ve 19. yy’lara kadar ilim âleminde meçhul kalmıştır.

Cevap : a) Hüen Çang Seyahatnamesi
NOT: Bizim için mühim bir seyahatname Hüen Çang Seyahatnamesi’dir. Çin’den Türk Devletine seyahat eden bu seyyahın notları toplumun iç durumunu belirtmek bakımından önemlidir.

Cevap : a) 50
NOT: Göktürk ülkesi 6 idari bölgeye ayrıldı. Bu olaylarda 630’dan itibaren olmuştu. Göktürklerin bu devri 50 yıl sürmüştür. 680-681 yılları arasında Göktürklerin Çin’e karşı bir tepki gösterdiklerini müşahede ederiz. Bu uyanış Şad, Tegin ve beylerde olduğu kadar halk arasında da vardı. Bu uyanışın neticesinde Göktürk Devleti ikinci defa kurulacaktır. Türklerin 50 yıllık fetret devirleri henüz hatıralardan silinmeyen haşmetli devirler yanında bir hüzün ve ıstırap kaynağıdır.

Cevap : a) Anuşirvan
NOT: İstemi aradaki ticaretin kesilmesi üzerine İran şehinşahına heyet gönderdi. ‘‘Biz iki komşuyuz ve
müttefikiz. Sasani İmparatorluğu bu zamanda en parlak devrini yaşıyordu. Başlarında da asıl adı I. Hüsrev olan kudretli bir hükümdar Anuşirvan vardı. 531-579 arasında hüküm süren ve babasının zamanında ortalığı kasıp kavuran Mazdek isyanının yaralarını sardığından ve İran’ın sosyal durumunu iyileştirdiği için kendisine Adil lakabı verilmiştir.

Cevap : a) Bizans Tarihçisi Menandros
NOT: Göktürklerin ilk defa Bizans’la münasebet kurması ve özellikle Göktürk ülkesine gelen Zemerkos ile Valentinos isimli Bizans elçilerinin Türklere dair anlattıkları tarihimiz ve kültürümüz açısından büyük önem taşımıştır. Bu elçilerin notları VI. yüzyıl Bizans tarihçisi Menandros’un eseri vasıtasıyla günümüze intikal etmiştir.

Cevap : e) İstemi
NOT: Bunun üzerine bu vazife için atanmışlarla Kagan’ın oturduğu bir yere, Grekçe “Altın Dağ” anlamına gelen Ak-Dağ (Ektag, Ek-Tağ ) adındaki bir dağa gittiler. O zamanlar İstemi orada bulunuyordu, hem de sözde Altın dağın bir boğazında. Zemerkos ile adamları oraya ulaştıktan sonra derhal İstemi’nin huzuruna götürüldüler. Kendisi bir çadırda gerektiğinde bir at tarafından çekilen iki tekerlekli altın bir tahtta oturuyordu.

Cevap : a) Çi-ki
NOT: Şi-pi’nin küçük kardeşi Çi-ki (Ch’i-chi) Şad’ı gözlerine kestirdiler. Bu tegini Şi-pi’ye karşı kullanmak istediler. Faziletli bir Göktürk tegini olan Çi-ki Şad kendisine verilmek istenen Çin prensesini reddetti ve “Ben Türk töresinden ve Hakandan ayrılmam” diye karşılık verdi.

Cevap : c) 630
NOT: 630 senesinde T’ung Yabgu katledildi. Böylece Göktürklerin ikinci şaşaalı devri olan 619–630 seneleri de sona ermiş oldu. 582 yılında Çin hileleriyle ikiye bölünen Göktürk Devleti’nin doğu kısmı 627 yılına kadar Çin için en büyük tehlike olarak addedilmiştir. Göktürkler bu tarihlere kadar güçlerinin zirvesindeydiler. Fakat kıtlık, yozlaşma ve Çin oyunları neticesinde 630 yılında I. Göktürk Devleti yıkıldı. Batı Göktürk Devleti de kısa bir süre sonra Çin’e tâbi oldu.