Göktürkler Ünite -7

Cevap : a) 50
NOT: Göktürk ülkesi 6 idari bölgeye ayrıldı. Bu olaylarda 630’dan itibaren olmuştu. Göktürklerin bu devri 50 yıl sürmüştür. 680-681 yılları arasında Göktürklerin Çin’e karşı bir tepki gösterdiklerini müşahede ederiz. Bu uyanış Şad, Tegin ve beylerde olduğu kadar halk arasında da vardı. Bu uyanışın neticesinde Göktürk Devleti ikinci defa kurulacaktır. Türklerin 50 yıllık fetret devirleri henüz hatıralardan silinmeyen haşmetli devirler yanında bir hüzün ve ıstırap kaynağıdır.

Cevap : d) T’ang Hanedanlığı
NOT: 618’den 906’ya kadar devam eden T’ang hanedanlığının hükümdarlarının ilki Lü-yüan Kao-tsu unvanını aldı.

Cevap : c) 630
NOT: 630 senesinde T’ung Yabgu katledildi. Böylece Göktürklerin ikinci şaşaalı devri olan 619–630 seneleri de sona ermiş oldu. 582 yılında Çin hileleriyle ikiye bölünen Göktürk Devleti’nin doğu kısmı 627 yılına kadar Çin için en büyük tehlike olarak addedilmiştir. Göktürkler bu tarihlere kadar güçlerinin zirvesindeydiler. Fakat kıtlık, yozlaşma ve Çin oyunları neticesinde 630 yılında I. Göktürk Devleti yıkıldı. Batı Göktürk Devleti de kısa bir süre sonra Çin’e tâbi oldu.

Cevap : a) Li-yüen
NOT: Sui hâkimiyetini asıl ortadan kaldıran Li-yüen, Şi-pi’nin yüksek hâkimiyetini kabul etmiş ve aralarında bir anlaşma yapılmıştı. Bu esnada başkente sığınan Sui hükümdarı orada öldürüldü. Li-yüen böylelikle Çin başkenti Singan-fu’ya girdi ve aradaki anlaşma gereğince ne kadar imparatora ait servet varsa hepsini Göktürklere devretti. Li-yüen’in bu şekilde başkente hâkim olmasıyla Çin’de T’ang denilen yeni bir sülale kurulmuş oldu.

Cevap : a) Bizans Kaynağı
NOT: Oysa Bizans kaynaklarından anlıyoruz ki, daha Türklerin 568’de kendilerine mahsus yazıları vardır Yenisey kitabeleri ise Türk yazısının daha eski vesikalarıdır.

Cevap : e) Çinlilerin Akıl Hocası ve Yazar
NOT: Çinliler Göktürklerin yeniden canlanmaya başladığını ve ilk teşebbüslerinin başarılı olmaması üzerine bu sefer başka bir hile düşündüler. Bu defaki planlarının akıl hocası diğer korkunç bir entrikacı olan P’ei-kü idi. Göktürkleri iyi tanıyan ve aynı zamanda yazar olan bu zatın Orta Asya’ya dair bir eseri vardır.

Cevap : a) Çi-ki
NOT: Şi-pi’nin küçük kardeşi Çi-ki (Ch’i-chi) Şad’ı gözlerine kestirdiler. Bu tegini Şi-pi’ye karşı kullanmak istediler. Faziletli bir Göktürk tegini olan Çi-ki Şad kendisine verilmek istenen Çin prensesini reddetti ve “Ben Türk töresinden ve Hakandan ayrılmam” diye karşılık verdi.

Cevap : e) Tölesler
NOT: Göktürk Devleti kurulduktan sonra Bumin Kagan doğuda Ötüken’de, İstemi Yabgu ise batıda Akdağ’da hüküm sürmekteydi. İstemi Yabgu ilk olarak, Altay Dağlarından Hazar Denizi’ne kadar uzanan coğrafyada dağınık halde yaşayan, Töles ve On Ogur boylarını itaat altına aldı.

Cevap : b) 40
NOT: Göktürklerin hürriyet mücadeleleri arasında en dikkate değer olanı Kürşad ihtilalidir. Bu T’anglar’ın en kuvvetli devrinde Türklerin Çin’de ve bizzat Çin başkentinde giriştikleri ihtilal be hürriyet hareketidir. Bizim edebiyatımıza Kürşad olarak geçen bu Göktürk ihtilalci Tegininin asıl adı Chie-shih-shuai ve T’u-li Kagan’ın kardeşi idi. Kendisi Çin başkentinde İmparatorun oturduğu sarayda muhafız alaylarından birinin başında kumandan idi. Bu Çin İmparatorluğunu yıkarak yerine Göktürk Kaganlığı’nı tekrar kurmayı tasarlamış ve inandığı arkadaşlarına bu fikrini kabul ettirmişti. Yakın arkadaşlarından 40 kişi bu plana katılmış, Göktürklerin istiklali bu yolla sağlanmak istenmiştir.

Cevap : b) Singan-fu
NOT: Çin’de Sui hanedanına karşı isyan eden Şi-pi tarafından desteklenen diğer kumandan da Lui-vu-çou idi. Şi-pi buna da Ting-Yang-Hakan unvanını verdi. Bunların ikisini de Sui’lere karşı sevk eden Şi-pi kendi kuvvetleriyle de bunları desteklemiştir. Sui hâkimiyetini asıl ortadan kaldıran Li-yüen, Şi-pi’nin yüksek hâkimiyetini kabul etmiş ve aralarında bir anlaşma yapılmıştı. Bu esnada başkente sığınan Sui hükümdarı orada öldürüldü. Li-yüen böylelikle Çin başkenti Singan-fu’ya girdi ve aradaki anlaşma gereğince ne kadar imparatora ait servet varsa hepsini Göktürklere devretti. Li-yüen’in bu şekilde başkente hâkim olmasıyla Çin’de T’ang denilen yeni bir sülale kurulmuş oldu.