Göktürkler Ünite -6

Cevap : d) Türk Bir Anneden Doğmamış Olması

Cevap : b) İşbara Kagan

Cevap : e) İşbara
NOT: Göktürk başkentine gelen bu elçilik heyeti İmparator Wen-ti’nin mektubunu İşbara’ya takdim etti. Göktürk sarayında merasim salonunda bütün ileri gelenlerin ve halkın önündeki bu merasim sırasında İşbara tahtında oturuyordu. Yanında da Çin İmparatorunun kızı olan karısı Çin prensesi vardı. Elçi mektubu uzatmış, İşbara da almak için bir hareket yapmıştı. Lakin elçi “hayır, ayağa kalkacaksın” diye ısrar etti. İşbara “ben ve atalarımdan kimse ayağa kalkmamıştır. Ben nasıl kalkarım, hem rahatsızım” diye cevap verdi. Böylelikle bir müddet mektup takdim edilmedi. Ancak bu sırada Çinli prenses çıkacak bir münakaşadan endişe ettiğinden Çinlilere fazla ısrar etmeyin Hakan kurt gibidir, kendisi ile münakaşaya girmeyin sonra hiddetlenir ve iyi olmaz demiştir. Elçiler buna rağmen kabul etmemişler, Ch’ang Sunsheng acaba ne cesaretle bizim imparatorumuzun emrine muhalefet ediyor? Bunu izah etsin demiştir. İşbara bunun üzerine ayağa kalkmış önce başını eğerek Türk toprağını öpmüş ve tekrar ayağa kalkarak uzatılan mektubu almıştır. Bu arada gönderilen Kaganlık mührünü de kabul etmiştir. Bütün bu hadiseler Ötüken sarayında Türklerin gözü önünde oluyordu. Bunun üzerine Ch’ang Sun-sheng yeni bir talepte bulundu: “Şuanda kendinizi Ç’en ilan etmeye mecbursunuz”. İşbara Ç’en ne demek diye sorunca onlar da esir demektir diye karşılık verdiler. Yani İşbara kendisini esir ilan edecekti. Bütün bunları i şiten Türkler ağlamaya başlamışlardı. Nihayet İşbara kendisini “Sui hükümdarının esiri” ilan etti ki bu sırada kendisi de ağlıyordu. Böylece bu Kagan yalnız kendisini değil bütün milletini de esarete sürüklemiş oluyordu. Bu hadiseden sonra Çinliler her tarafta Türk milletinin esir olduğunu yaymaya başladılar. Bu durum Türklerin gururunu rencide ettiğinden yer yer isyanların çıkmasına sebep oldu.

Cevap : b) 581
NOT: Chou hükümdarı az sonra mukabil bir teklifte bulundu. T’a-po’nun yanındaki Tsi prensinin kendisine verilmesini istedi. Göktürk Kaganı buna razı olmamakla beraber hiç de iyi olmayan bir yola saptı. Bir av sırasında bu prensin Çinliler tarafından kaçırılmasına göz yumdu. Bu hadise T’a-po’nun millet nazarında gözden düşmesine sebep oldu. Görülüyor ki herşey artık devletin eski azamet ve yüksekliğinden çok şeyler kaybettiğini gösteriyor. T’a-po 581 yılında hastalandı ve öldü.

Cevap : c) İşbara
NOT: 581’de Çin’de büyük bir değişiklik vukua geldi ve Chou hanedanının yerine Sui hanedanı iktidara geldi ve eskiden Chou’ların idare ettiği bölgelere hâkim oldu. Bu değişiklik Göktürk-Çin münasebetlerine de çok tesir etti. Bundan da Sui’ler çok faydalandılar. 581-618 arasında hüküm süren bu hanedan Türk tarihi bakımından Çin’in mühim sülalelerinden birisi idi. Zira Sui’ler Çin’de birlik kurmak istiyorlardı ve bunu da başarmışlardı. Çin’de bu değişiklikler olurken Ötüken’de Çinli ve Chou’lu prenses Göktürkleri Sui’lere karşı taşvik ediyordu. İşbara bu hususta daimi bir telkin altındaydı. Sui’lere karşı olan bu teşviklere Ötüken’de olan Tsi’ler de katıldılar.

Cevap : a) T’a-lo-pien
NOT: 581 yılı Göktürkler için bir dönüm noktasıdır. Artık bu tarihten sonra Kaganlık için kardeş kavgaları başladı. T’a-po ölümünden önce yerine kendi oğlu An-lo’yu değil yeğeni T’a-lo-pien’i halef olarak göstermişti. Bu ise Mu-kan’ın oğlu idi.

Cevap : c) Valentinos

Cevap : a) Mukan
NOT: Göktürk Kaganlığı’na Bumin’in diğer oğlu Mu-kan geçti. İmparatorluk lakabı bu olan Türk Kaganı’nın asıl adı Sse-kin idi,553-572. Göktürk Devleti’nin asıl ihtişamı, genişleme ve zafer devri bu hükümdarla başlar. Mu-kan’ın büyük hüviyetiyle Göktürk Devleti sağlamlaşmıştır.

Cevap : a) İşbara
NOT: Fakat neticede kurultay Türk töresine aykırı olduğu için Ta-lo-pien’in hükümdarlığını kabul etmedi. T’a-po’nun oğlu An-lo (İşbara) hükümdar oldu. Bununla birlikte diğer teginler ise devletin farklı kısımlarında görevlendirildiler. Ta-lo-pien’in kendisine devletini yarınının idaresini verildiği halde tatmin olmadı. Zira ulu hakanlıkta gözü vardı ve bunun için de yanlış bir yola saptı. Kendi kendisine A-po diye bir hakanlık unvanı aldı ve böylelikle İşbara ile karşı karşıya kaldı. Bu olay ise Göktürk Devleti’nin idari temelini sarstı. Ta-lo-pien ile İşbara’nın karşı karşıya gelmesi Göktürk Devletinin ihtişamının sona ermesine sebep olmuştu. Aradaki mücadelede İşbara tarafından mağlup edilen Ta-lo-pien batı kanadı yabgusu bulunan Tardu’ya iltica etti. Onun himayesine girdi (582). Bu 582 tarihi Göktürk tarihinde bir dönüm noktası olmuştur.

Cevap : b) Mukan Kağan’ın Oğlu
NOT: T’a-po ölümünden önce yerine kendi oğlu An-lo’yu değil yeğeni T’a-lo-pien’i halef olarak göstermişti. Bu ise Mu-kan’ın oğlu idi. Şüphesiz bunu yaparken şöyle düşünmüştür: “Mu-kan öleceği sırada Göktürk tahtını oğluna değil bana bıraktı. Şimdi ben de kendi oğlumu değil onunkini gösteriyorum. Benim oğlum tahta daha sonra geçsin.