Çalışmanın Seyri ve Sağlık Ünite-5

Epigenetik ve Kuşaklararası Aktarım

Epigenetik, genetik dizilimde değişiklik yapmadan gen ekspresyonunu değiştiren kalıtsal değişiklikleri inceler. Epigenetik değişiklikler, çevresel faktörler, yaşam tarzı ve deneyimler gibi dış etkenlerin bir sonucu olarak ortaya çıkabilir ve bu değişiklikler, DNA’nın kimyasal yapı taşlarını değiştirmeden gen aktivitesini etkileyebilir. Bu süreçler, metilasyon, histon modifikasyonu ve RNA düzenlemeleri gibi mekanizmaları içerir.

Kuşaklararası aktarım, epigenetik değişikliklerin nesilden nesile nasıl aktarılabileceğini inceler. Bu, ebeveynlerin yaşamları boyunca maruz kaldıkları çevresel faktörlerin, çocuklarının ve torunlarının sağlık ve davranışlarını etkileyebileceği anlamına gelir. Örneğin, stres, beslenme ve toksinlere maruz kalma gibi faktörler, epigenetik değişikliklere yol açabilir ve bu değişiklikler, sonraki kuşaklara aktarılabilir.

Epigenetik kalıtım, genetik kalıtımdan farklıdır çünkü DNA dizilimini değiştirmez. Bunun yerine, DNA’nın nasıl okunduğunu ve genlerin nasıl ifade edildiğini etkiler. Bu, bir organizmanın fenotipini (fiziksel ve biyolojik özelliklerini) değiştirebilir, ancak genotipini (genetik dizilimini) değiştirmez.

Epigenetik değişiklikler, genellikle çevresel stresler veya yaşam tarzı değişiklikleriyle tetiklenir. Bu değişiklikler, hücrelerin belirli genleri açıp kapatarak bu streslere nasıl tepki verdiğini belirler. Örneğin, bir birey yaşamı boyunca yüksek düzeyde stres altında kaldıysa, bu stresin epigenetik izleri DNA üzerinde kalabilir ve bu izler, bireyin çocuklarına ve torunlarına aktarılabilir.

Epigenetik araştırmalar, hastalıkların kökenlerini anlamamıza yardımcı olabilir ve potansiyel tedavi yöntemleri sunabilir. Epigenetik değişikliklerin geri döndürülebilir olması, bu alanda yeni tedavi yöntemlerinin geliştirilmesine olanak tanır. Örneğin, kanser tedavisinde epigenetik ilaçlar, kanser hücrelerinin gen ekspresyonunu değiştirerek tümör büyümesini durdurabilir.

Kültürel etkileşim ve sosyal çevre de epigenetik değişikliklerde önemli bir rol oynar. Aile, arkadaşlar ve toplum, bireylerin maruz kaldığı çevresel stresler üzerinde doğrudan etkiye sahiptir. Bu nedenle, epigenetik değişikliklerin incelenmesi, sadece biyolojik faktörleri değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel faktörleri de kapsamalıdır.

Sonuç olarak, epigenetik ve kuşaklararası aktarım, genetik biliminin ötesinde bir anlayış sunar. Çevresel faktörlerin ve yaşam tarzının gen ekspresyonu üzerindeki etkilerini anlamak, sağlık ve hastalık süreçlerini daha iyi kavramamıza yardımcı olabilir ve bu alandaki araştırmalar, gelecekte daha etkili tedavi yöntemlerinin geliştirilmesine katkı sağlayabilir.

1- Avcı toplayıcı toplumların beslenme alışkanlıkları ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Yiyeceklerini ağırlıkla bitkiler oluşturmaktadır.
B) Günümüz avcı toplayıcı topluluklarına ilişkin gözlemlere göre tükettikleri et toplam gıdanın en fazla % 40’ını oluşturmaktadır.
C) Diyetlerindeki hayvansal proteinin çoğu doğrudan avlanılanlardan çok hayvan leşlerinden ya da toplanan hayvanlardan sağlanmaktadır.
D) İlerleyen dönemlerde büyük av hayvanlarını avladıkları anlaşılmıştır.
E) Sağlanan kişisel enerji açısından bakıldığında avcılıkla elde edilen enerji, toplayıcılıkla elde edilenden çok daha fazladır.

Cevap: E) Sağlanan kişisel enerji açısından bakıldığında avcılıkla elde edilen enerji, toplayıcılıkla elde edilenden çok daha fazladır.

Açıklama: Avcılıkla elde edilen enerji, toplayıcılıkla elde edilenden daha fazla değildir, genellikle daha azdır.

2- Avcı toplayıcı toplumların sosyal yaşamları ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Avcı toplayıcı toplumların genelinde toplanmış veya avlanmış gıda topluluğun bütünüyle paylaşılmıştır.
B) Cinsiyet bağlamında kimin hangi işi yapacağı konusunda ayrımlar olsa da gıda sağlanması ortak bir sorumluluk olmuştur.
C) Çocuk bakımı gibi diğer sosyal görevler tamamen kadın cinsiyetin yükümlülüğündedir.
D) Avcı toplayıcı topluluklar genel olarak kollektif bir yaşam biçimini benimsemiştir.
E) Esnek işbölümünün bir uzantısı olarak bu topluluklarda kalıcı bir lider olmamıştır.

Cevap: C) Çocuk bakımı gibi diğer sosyal görevler tamamen kadın cinsiyetin yükümlülüğündedir.

Açıklama: Çocuk bakımı gibi sosyal görevler genellikle kadınların sorumluluğunda olmasına rağmen, bu görevler tamamen kadın cinsiyetin yükümlülüğünde değildir, topluluk içinde paylaşılır.

3- Avcı toplayıcı toplumların yaşamları ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Erkek iskeletlerinde balık avlamak için soğuk sulara dalmanın sonucu olarak kulaklarda kemik büyümeleri saptanmıştır.
B) Kadın iskeletlerinde ise yiyecek toplamaya bağlı ayak bileği kemiklerinde deformiteler görülmüştür.
C) Avcı toplayıcı topluluk yaşamlarının kısa ve zahmetlidir.
D) Yaralanmalar, infeksiyonlar, hayvan saldırıları ve kendi aralarındaki şiddet vakaları yüzünden hayatlarını kaybetmişlerdir.
E) Yapılan araştırmalara göre o dönem çocuklarının yalnızca % 60 kadarı 15 yaşına erişebilmiştir.

Cevap: C) Avcı toplayıcı topluluk yaşamlarının kısa ve zahmetlidir.

Açıklama: Avcı toplayıcı toplulukların yaşamı genellikle kısa ve zahmetli olarak kabul edilmez, bu toplulukların üyeleri genellikle daha uzun ve sağlıklı yaşamışlardır.

4- Avcı toplayıcı toplumların yaşamları ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Yaptıkları işlerin önemli bir bölümünde hareketli olan avcı toplayıcıların bedenleriyle uyum içinde yaşamışlardır.
B) Avcı toplayıcı toplumun insanlarında kalp hastalıkları ve diyabet gibi metabolik hastalıklara yatkınlık gösterilmiştir.
C) Erişkin çağına ulaşabilen çocuklar 60’lı yaşlara kadar yaşayabilmişlerdir.
D) Topluluk yaşantısında yiyecekler ateş üzerinde kızartılarak ya da köz odun üzerinde tandırla pişirilmiştir.
E) Kısa süreli olarak yerleşmeye karar verdikleri bölgeler mevsimlere göre yiyecek kaynaklarına yakın olan bölgelerdir.

Cevap: B) Avcı toplayıcı toplumun insanlarında kalp hastalıkları ve diyabet gibi metabolik hastalıklara yatkınlık gösterilmiştir.

Açıklama: Avcı toplayıcı toplumlarda kalp hastalıkları ve diyabet gibi metabolik hastalıklara yatkınlık gösterilmemiştir, bu hastalıklar genellikle modern yaşam tarzıyla ilişkilidir.

5- Tarım toplumlarının yaşamları ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Tarım toplumuna geçişle insanlar kalıcı yerleşimler inşa etmişlerdir.
B) Metali işlemeyi başarmışlar, eşya yapımında kullanmışlardır.
C) Yaşadıkları yerlerde hayvan yetiştirmeye başlamışlardır.
D) Orak ve biley taşı ile havan ve tokmak kullanımı tahıllı bitkileri yenebilir hale getirmiştir.
E) Tarım köyleri avcı toplayıcıların yerleşim düzenine kıyasla birbirlerine daha uzaktır.

Cevap: E) Tarım köyleri avcı toplayıcıların yerleşim düzenine kıyasla birbirlerine daha uzaktır.

Açıklama: Tarım köyleri genellikle birbirine daha yakındır, bu sayede tarım faaliyetleri ve sosyal etkileşimler daha kolay gerçekleşir.

6- Tarım toplumlarının çalışma yaşamları ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Tarım toplumları işgücü üretmede avcı toplayıcılara göre daha başarılı olmuşlardır.
B) Tarım toplumlarında ekilmiş ve yabani otlardan temizlenmiş bir arazinin kullanımı artmakta olan nüfusun doyurulması için önemli bir avantaj sağlamıştır.
C) Tarım avcı toplayıcı usüllerle yiyecek edinmeye göre çok daha fazla emek gerektiren bir iştir.
D) Tarım toplulukları ekim ve hasat zamanı daha yoğun olmak üzere çalışma süreleri avcı toplayıcı toplumlara kıyasla daha uzundur.
E) Tarıma geçişle birlikte gıda çeşitliliği artmış, infeksiyon hastalığına yakalanma riski azalmıştır.

Cevap: E) Tarıma geçişle birlikte gıda çeşitliliği artmış, infeksiyon hastalığına yakalanma riski azalmıştır.

Açıklama: Tarıma geçişle birlikte gıda çeşitliliği azalmış ve infeksiyon hastalığına yakalanma riski artmıştır.

7- Tarım toplumları ve avcı toplayıcı toplumlar ile ilgili verilenlerden hangisi doğrudur?

A) Tarım toplumlarında yerleşik düzene geçildiğinde doğurganlığın azalması ve bebek ölümlerinin artması nüfusun azalmasında önemli bir rol oynamıştır.
B) Hayvanlarla temasın artması zoonozlar dediğimiz hayvanlardan insanlara geçen hastalıkların ortaya çıkmasına yol açmıştır.
C) Avcı toplayıcılar toplumun üyeleri zoonoz kaynaklı hastalıklara zaman içinde bağışıklık geliştirirken, tarım toplumları bu hastalıklara karşı duyarlı kalmışlardır.
D) Avcı toplayıcı toplulukların tarım toplumuna geçiş süreci oldukça kolay ve hızlı olmuştur.
E) Avcı toplayıcı toplumlardaki kolektif yaşam şekli tarım hayatına geçişle tamamen ortadan kaybolmuştur.

Cevap: B) Hayvanlarla temasın artması zoonozlar dediğimiz hayvanlardan insanlara geçen hastalıkların ortaya çıkmasına yol açmıştır.

Açıklama: Hayvanlarla temasın artması zoonozlar dediğimiz hastalıkların ortaya çıkmasına yol açmıştır, bu hastalıklar tarım toplumlarında daha yaygın hale gelmiştir.

Kullanılan iş gücünün ve çalışma saatlerinin artması işe bağlı kas iskelet sistemi hastalıklarına da öncülük etmiştir. Hayvanlarla temasın artması zoonozlar dediğimiz hayvanlardan insanlara geçen hastalıkların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Toplumsal etkileşim ve gelişimler arttıkça çalışma hayatı değişim göstermiştir.

8- Erken tarım toplumlarında görülen çocuk işçi emeği ile ilgili hangisi yanlıştır?

A) Avcı toplayıcı çocuklar günde 1-2 saat çalışarak aile işi yaparken tarım toplumunda çocuklar günde 2 ile 9 saat arasında değişen sürelerle yapmak zorunda kalmışlardır.
B) Çocuk işçiler bahçe işleri, hayvanlara bakma, su taşıma, odun toplama, yemek hazırlama gibi işlerde kullanılmıştır.
C) Çocuk işçi emeğinin kullanılması çocukların sağlığının bozulmasına ve sağlıksız alışkanlığın nesilden nesile taşınması sebep olmuştur.
D) Tarım toplumunda çocukların yapması beklenen işler çocuk olarak kabul ettiğimiz 5-12 yaş arasındaki beden kapasitesinin çok üstündedir.
E) Yapılan araştırmalar tarımın yoğunlaştığı dönemlerde insan boyunun 10cm kadar arttığını tespit etmiştir.

Cevap: E) Yapılan araştırmalar tarımın yoğunlaştığı dönemlerde insan boyunun 10cm kadar arttığını tespit etmiştir.

Açıklama: Tarımın yoğunlaştığı dönemlerde insan boyunun arttığına dair bulgular yoktur, genellikle beslenme yetersizlikleri nedeniyle boy kısalması görülmüştür.

9- Aşağıda verilenlerden hangisi Philip Coggan tarafından tanımlanan tarih boyunca üzerinde üretim yapılan toprak sahipliği türlerinden biri değildir?

A) Üretimin topluluk yararına yapıldığı erken tarım toplumlarında toprağın ortaklaşa sahiplenilmesi
B) Üretimin köylüler ve serfler tarafından barınma ve yiyecek karşılığında yapıldığı toprağın kendisine soyluluk atfedilen güç sahiplerine ait olması
C) Büyük toprak sahiplerinden kiralanan toprağın para ya da ürün karşılığında ekilmesi
D) Avcı toplayıcı toplumlar tarafından kamp kurulan geniş alanlar
E) Toprağın sahibinin onu eken çiftçiler olması

Cevap: D) Avcı toplayıcı toplumlar tarafından kamp kurulan geniş alanlar.

Açıklama: Avcı toplayıcı toplumlar tarafından kamp kurulan geniş alanlar, Philip Coggan’ın tanımladığı toprak sahipliği türlerinden biri değildir.

10- Tarım toplumlarında farklı sınıfların oluşması süreci ile ilgili verilenlerden hangisi yanlıştır?

A) Artık ürün giderek fazlalaştıkça ayrıcalıklı kişiler ya da aileler toplum zenginliğinin önemli bir bölümünü kontrol edebilir hale gelmişlerdir.
B) İnsan gücü hayvanlarla birlikte yalnızca üretim amaçlı değil, savaşlar için de kullanılmış ve savaşlar toplumdaki hiyerarşik yapıyı güçlendirmiştir.
C) Savaşlar ve örgütlü şiddet köleliğin zeminini hazırlamıştır.
D) Tarımın gelişmesi, yerleşik hayata geçiş toplumdaki kadının konumunu, erkeğin konumu ile eşit hale getirmiştir.
E) Sınıflı toplumun gelişmesiyle de devletler ortaya çıkmıştır.

Cevap: D) Tarımın gelişmesi, yerleşik hayata geçiş toplumdaki kadının konumunu, erkeğin konumu ile eşit hale getirmiştir.

Açıklama: Tarımın gelişmesi ve yerleşik hayata geçiş toplumdaki kadının konumunu, erkeğin konumu ile eşit hale getirmemiştir, aksine cinsiyetler arası eşitsizlikler artmıştır.