Yer Sistemleri 2022-2023 Final Soruları

Yer Sistemleri ve İnsanlık Tarihinin Dönüm Noktaları

Yer sistemleri, insanlık tarihinin dönüm noktaları ve doğa olaylarının karmaşık birleşimi, insanlık tarihindeki büyük devrimler ve gezegenimizin dinamik yapısı arasındaki ilişkileri anlamak için kilit öneme sahiptir. İşte bu çerçevede, yer sistemlerini ve insanlık tarihinin önemli aşamalarını ele alarak, bu iki disiplinin nasıl iç içe geçtiğini inceleyeceğiz.

Endüstri Devrimi ve Yer Sistemleri

1763’te buhar motorunun icadıyla başlayan Endüstri Devrimi, insanlığın keşif ve icatlarında bir hızlanma getirdi. Buharlı trenler, gemiler, teleskop, radyo ve televizyon gibi buluşlar, insanlığın yer sistemlerine müdahale biçimini ve kapasitesini dramatik bir şekilde değiştirdi. Bu teknolojik gelişmeler, insan etkinliklerinin gezegen üzerindeki etkisini artırdı ve ekosistemler üzerindeki baskıyı yoğunlaştırdı.

Su Döngüsü ve Yeraltı Suları

Dünya üzerindeki su rezervuarlarında suyun kalma süreleri farklılık gösterir. Akarsularda su genellikle 2-6 ay arasında kalır. Bu kısa süre, su döngüsünün dinamik doğasını ve suyun yer yüzeyinde ve yeraltında nasıl hareket ettiğini gösterir. Yeraltı suları, kayaların yarıkları ve çatlakları aracılığıyla yer altına sızar ve bu süreç ‘filtrasyon’ olarak adlandırılır.

Atmosfer ve Yer Yuvarlağı

Atmosfer, hayat için gerekli gazları içerir, iklim olaylarının meydana gelmesine olanak tanır ve Dünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı önler. Ayrıca, sesi, ışığı ve sıcaklığı iletir. Atmosferin bir başka önemli işlevi, meteorların çoğunu Dünya yüzeyine ulaşmadan yakmasıdır.

Geolojik Zaman ve Yaşamın Evrimi

Geolojik zaman boyunca, Dünya’nın iklimi ve ekosistemleri sürekli değişmiştir. Örneğin, Arkeen dönemi, 2,5-3,6 milyar yıl öncesine tarihlenir ve bu dönemde okyanuslarda fotosentetik bakterilerin ortaya çıkışıyla oksijen birikimi başlamıştır. Bu olay, yaşamın evriminde ve gezegenin atmosferindeki oksijen seviyelerinde önemli bir dönüm noktasıdır.

Kaya Döngüsü ve Litosfer

Yer kabuğunu oluşturan litosferdeki kayaların dönüşümü, ‘aşınım döngüsü’ olarak adlandırılır. Bu döngü, kayaların zamanla sıvı hale gelmesini, yüzeye çıkıp katılaşmasını, ayrışıp parçalanmasını ve tekrar şekillenmesini kapsar.

Ekosistemler ve Besin Zincirleri

Ekosistemler, çeşitli besin düzeyleri oluşturan canlılardan oluşur. Besin piramidinde aşağıdan yukarıya doğru ilerledikçe zehirli madde birikimi artar ve enerji kaybı yaşanır. Enerji döngüsünde ise besin zincirinin en altında ‘üreticiler’ yer alır.

Yer Sistemi Diyagramları ve Coğrafi Olaylar

Yer sistemi diyagramları, coğrafi olaylarla bağlantılı dört etkileşim tipini gösterir: hava, su, canlı ve taş. Bunlar, Dünya’nın çeşitli yüzey ve atmosfer olaylarını anlamak için önemlidir.

Plaka Tektoniği ve Fay Hareketleri

Dünya’nın litosferi, birbirinden farklı hareket eden plakalardan oluşur. Bu plakalar arasındaki sınırlar, çeşitli jeolojik olaylara yol açar. Örneğin, yırtılma fayları, plakaların birbirine göre yanal hareket ettiği yerlerdir.

İklim ve Morfoklimatik Bölgeler

Dünya’nın farklı iklim bölgeleri, çeşitli morfoklimatik özellikler gösterir. Örneğin, Grönland, buzulların erimesine bağlı olarak yaşam alanlarının artmasına rağmen, hala bir glasiyal bölge olarak sınıflandırılır.

İnsanlık Devrimleri

İnsanlık tarihi boyunca yaşanan devrimler, gezegenimiz üzerinde derin etkiler bırakmıştır. Bu devrimler sırasıyla; Bilişsel Devrim, Tarım Devrimi, Sanayi Devrimi ve Bilimsel Devrim olarak sıralanabilir.

Bu kapsamlı inceleme, yer sistemleri ve insanlık tarihinin birbirleriyle nasıl iç içe geçtiğini göstermektedir. Doğa ve insan faaliyetlerinin bu karmaşık etkileşimi, Dünya’nın geçmişini, şimdiki durumunu ve geleceğini şekillendirmeye devam edecektir

1. İnsanlığın 1763’te buhar motorunun icadı ile keşif ve icatlarının hızlanması; buharlı tren, buharlı gemi, teleskop, radyo, televizyon ve benzerlerini icat etmesi ile hangi devrimi gerçekleştirdiği söylenebilir?

A) Endüstri Devrimi
B) Robotlar Devrimi
C) Bilimsel Devrim
D) Bilişsel Devrim
E) Tarım Devrimi

Cevap : A) Endüstri Devrimi

2. Dünyadaki çeşitli rezervuarlarda (su haznelerinde) bulunan suyun tipik kalma sürelerine göre akarsularda suyun kalma süresi ne kadardır?

A) 50-100 yıl
B) 1-2 ay
C) 100-200 yıl
D) 20-100 yıl
E) 2-6 ay

Cevap : E) 2-6 ay

3. Aşağıdakilerden hangisi atmosferin yer yuvarın diğer geosferlerine yararlarından biri değildir?

A) Hayat için gerekli gazları kapsar.
B) İklim olayları meydana gelir.
C) Dünyamızla birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı önler.
D) Sesi, ışığı ve sıcaklığı iletir.
E) Meteorların yeryüzüne düşmesini sağlar.

Cevap : E) Meteorların yeryüzüne düşmesini sağlar.

4. Kuaterner öncesi buzullaşmada tropikal iklim koşullarının kutuplara yakın bölgelere kadar hâkim olduğu dönemlere de rastlanır. En eski zamanlardan biri olan Arkeen 2,5-3,6 milyar yıl öncesini ifade eder ve devrin soğuk bir karakter gösterdiği önemli süreçlerden birisi, suda ortaya çıkan ….. okyanuslarda oksijen birikimlerini başlatmış olmalarından anlaşılmaktadır.
Yukarıda verilen boşluğa aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) mangrovların
B) su yosunlarının
C) alglerin
D) mercanların
E) fotosentetik bakterilerin

Cevap : E) fotosentetik bakterilerin

5. 19. yüzyılın ortalarında ABD’li bilim adamı W. M. Davis tarafından ortaya atılan, yer kabuğunu oluşturan litosferdeki bu kayaların zaman zaman sıvı kıvamlı bir hâle gelmesine, sonrasında yüzeye çıkarak katılaşmasına, koparılıp parçalanarak ayrışmasına ve çözülmesine sonrasında tekrar çanak ve çukur sahalarda plastiklik kazanmasına ya yeryüzüne buradan iç kuvvetlerin etkisiyle yükselerek orojenik hareketlerle dağların tekrardan oluşuna ya da mantoya kadar ulaşarak tekrardan sıvı kıvamlı hâle gelmesine, tekrar buradan çatlak sistemlerini takiben yeryüzüne dönüşüne dayalı döngüye aynı zamanda ….. döngüsü adı da verilmiştir.
Yukarıdaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) oksijen
B) nitrojen
C) enerji
D) aşınım
E) azot

Cevap : D) aşınım

6. Aşağıdakilerden hangisi kimyasal tortul kayalara örnek oluşturur?

A) Konglomera, kum taşı
B) Andezit, bazalt
C) Linyit, taş kömürü
D) Killişist, mermer
E) Traverten, jips

Cevap : E) Traverten, jips

7. Ekosistemi oluşturan canlılar, bir veya birkaç besin düzeyi oluşturur. Genel besin piramidinde aşağıdan yukarıya çıkıldıkça aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir?

A) Zehirli madde birikimi artar.
B) Enerji kaybı azalır.
C) Enerji artar.
D) Birey sayısı artar.
E) Aktarılan enerji artar.

Cevap : A) Zehirli madde birikimi artar.

8. Enerji döngüsünde besin zincirinin en altında aşağıdakilerden hangisi bulunur?

A) Hepçiller
B) Otçullar
C) Üreticiler
D) Etçiller
E) Bakteriler

Cevap : C) Üreticiler

9. Aşağıdakilerden hangisi yer sistemi diyagramına bakıldığında bir coğrafi olayla bağıntılı dört etkileşim tipinden biri değildir?

A) Ateş
B) Hava
C) Su
D) Canlı
E) Taş

Cevap : A) Ateş

10. Plakaları birbirinden ayıran sınırların yapısal özellikleri arasında bazı farklar vardır. Bu bakımdan üç tip plaka sınırı vardır. Bu tiplerden birinin de plaka sınırını ….. oluşturur. Örneğin, Kuzey Anadolu Fay sistemi olarak tanınan fay, Avrasya ve Anadolu plakalarının sınırını oluşturur. ABD’nin batısındaki San Andreas Fayı, K. Amerika ile Pasifik plakaları sınırında bulunur. Bunların özellikleri yanal faylar olmalarıdır, plakalar birbirine göre yanal hareket ederler.
Yukarıdaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) dalma-batma sınırı
B) konverjans sınırı
C) plaka hududu
D) yırtılma fayı
E) diverjans sınırı

Cevap : D) yırtılma fayı

11. % 19 ile neredeyse okyanus alanlarının 1/5’ini kaplayan, 70 milyon km² alanı, 264 milyon km³ su hacmi, 3741 metre ortalama derinliği, 66.526 km kıyı çizgisi olan okyanus aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hint Okyanusu
B) Atlantik Okyanusu
C) Pasifik Okyanusu
D) Kuzey Okyanusu
E) Güney Okyanusu

Cevap : A) Hint Okyanusu

12. Dünya, Güneş etrafındaki hareketini 365 gün 6 saatte, yani 1 yılda tamamlar. Onun için buna dünyanın ….. denir. Dünyanın Güneş çevresindeki hareketini yaparken takip ettiği yola ….. denir. Yörüngenin üzerinde bulunduğu düzlem ise ….. düzlemidir.
Yukarıdaki boşluklara sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) yıllık hareketi – yörünge – ufuk
B) yıllık hareketi – yörünge – yörünge
C) günlük hareketi – ufuk – ufuk
D) yıllık hareketi – ufuk – ufuk
E) günlük hareketi – yörünge – yörünge

Cevap : B) yıllık hareketi – yörünge – yörünge

13. Yağışlarla yeryüzüne düşen suların bir kısmı akışa geçer, bir kısmı buharlaşır, bir kısmı bitkiler tarafından tutulur. Bir kısmı insanlar tarafından yapılan barajlar vb. mühendislik yapılarında sulama, içme, kullanma amaçlı tutulabilir. Yüzey sularının bir kısmı da kayaların yarık, çatlakları vasıtasıyla yer altına geçerek hazne kayalardaki akiferlerde toplanır. Suyun bu yer altına geçme olayına ….. adı verilir.
Yukarıdaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) süblimasyon
B) evaporasyon
C) evapotranspirasyon
D) filtrasyon
E) kondensasyon

Cevap : D) filtrasyon

14. Yıllık yağış tutarının 250-500 mm arasında gerçekleştiği kurak sahalara yani çöl bölgelerine komşu sahalardır. Kıtaların genelde ortalarındaki çöl bölgelerinin çevrelerindeki ılıman bölgelerle geçiş sahalarını oluşturan alanlardır. Bu sebeple geniş bir alanı oluşturan hayvan ve bitki toplulukları hâkimdir. Avustralya’nın deve kuşları örnek oluşturur.
Yukarıda hangi morfojenetik/morfoklimatik bölgenin genel özellikleri açıklanmıştır?

A) Glasiyal
B) Savan
C) Selva
D) Yarı kurak
E) Periglasiyal

Cevap : D) Yarı kurak

15. İnsanın gelişme devrelerini oluşturan, insanlığın yaptığı devrimlerin eskiden yeniye doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir?

A) 1-Tarım Devrimi, 2-Sanayi Devrimi, 3-Bilişsel Devrim, 4-Bilimsel Devrim
B) 1-Bilişsel Devrim, 2-Tarım Devrimi, 3-Sanayi Devrimi, 4-Bilimsel Devrim
C) 1-Bilişsel Devrim, 2-Tarım Devrimi, 3-Bilimsel Devrim, 4-Sanayi Devrimi
D) 1-Bilimsel Devrim, 2-Tarım Devrimi, 3-Sanayi Devrimi, 4-Bilişsel Devrim
E) 1-Sanayi Devrimi, 2-Tarım Devrimi, 3-Bilişsel devrim, 4-Bilimsel Devrim

Cevap : B) 1-Bilişsel Devrim, 2-Tarım Devrimi, 3-Sanayi Devrimi, 4-Bilimsel Devrim

16. ….., genellikle minerallerden meydana gelir. Dünyada 1000’e yakın mineral bulunuyorsa da bunlardan ancak 18-20 tanesi kaya oluşturabilir. Organik maddelerden koparak gelen parçaların bir çimento ile birleşmeleri sonucu kil taşı, kum taşı, kireç taşı gibi isimler de verilen ….. oluşur. ….. ise, belirli bir kristal yapısı olan doğal kimyasal bileşiklerdir.
Yukarıdaki boşluklara sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Elementler – taşlar – Kayalar
B) Taşlar – mineraller – Kayalar
C) Kayalar – taşlar – Mineraller
D) Kayalar – elementler – Taşlar
E) Taşlar – kayalar – Mineraller

Cevap : C) Kayalar – taşlar – Mineraller

17. Litosferin altında bulunan, ona göre daha kıvamlı olan ve astenosfer de denilen kabuğun bu iç kesimine başka ne ad verilir?

A) Granitik kabuk
B) Dasitik kabuk
C) Bazaltik kabuk
D) Andezitik kabuk
E) Trakitik kabuk

Cevap : C) Bazaltik kabuk

18. Küresel iklim değişikliğine dayalı, özellikle güney kıyılarda buzulların erimesine bağlı yaşam alanlarının artmasına rağmen, Grönland hangi morfojenetik/morfoklimatik bölge içinde yer alır?

A) Ilıman
B) Glasiyal
C) Denizel
D) Periglasiyal
E) Kurak

Cevap : B) Glasiyal

19. Atmosferden gelen radyasyonun yüzde kaçı yeryüzü tarafından tutularak emilir?

A) % 91
B) % 51
C) % 81
D) % 61
E) % 71

Cevap : B) yüzde 51

20. Aşağıdakilerden hangisinin bir kolu, 12 Kasım 2016 günü hareket ederek büyüklüğü M=7,8 olan afet boyutlu bir deprem meydana getirmiş, Yeni Zelanda’da 2 kişi can vermiş, kara 2 metre yükselmiş ve binlerce heyelan oluşmuştur?

A) San Andreas Fayı
B) Doğu Anadolu Fayı
C) Alp Fayı
D) Kuzey Anadolu Fayı
E) Herat Fayı

Cevap : C) Alp Fayı