Sosyal Psikolojiye Giriş-I Ünite-9

Kalıpyargılar ve Önyargı: İnsan Zihninin Karmaşıklığı

Kalıpyargılar ve önyargılar, insanların düşünce yapısı ve toplumsal etkileşimlerinde önemli bir rol oynarlar. Bu psikolojik süreçler, bir kişinin ya da grupların önceden oluşturulmuş ve genellenmiş fikirlere dayanarak başkalarını değerlendirmesini veya yargılamasını içerir. Kalıpyargılar ve önyargılar, sosyal psikoloji içinde geniş bir araştırma alanını oluştururlar ve toplumda eşitsizlik ve ayrımcılık sorunlarının altında yatan faktörlerin anlaşılmasına yardımcı olurlar.

Kalıpyargıların Özellikleri

Kalıpyargılar, belirli gruplara veya insanlara yönelik önceden oluşturulmuş düşünce şemalarıdır. Bu şemalar, genellikle cinsiyet, yaş, ırk, etnik köken, fiziksel görünüm gibi ayırt edici özelliklere dayanır. Kalıpyargılar, genellikle bireylerin dünyayı daha basit ve anlaşılır hale getirme eğiliminden kaynaklanır. Ancak, bir yanlış algılama da oluşturabilirler. Örneğin, “Tüm gençler tembel ve sorumsuzdur” veya “Bütün yaşlı insanlar hastalıklıdır” gibi genellemelere örnek verilebilir.

Kalıpyargılar her zaman olumsuz olmak zorunda değildir. Ancak, birçok insan için olumsuz kalıpyargılar daha dikkat çekicidir. Önyargılar, genellikle bir kişinin ya da grubun bu kalıpyargılara göre değerlendirilmesine ve yargılanmasına yol açar. Önyargılar, gruplara veya bireylere karşı olumsuz tutumlar ve davranışlar oluşturabilir.

Ayrımcılığın Kaynakları

Önyargı ve ayrımcılığın kaynakları, sosyal psikoloji tarafından incelenmiştir. Bu kaynaklar arasında şunlar bulunur:

İç grup kayırmacılığı: İnsanlar genellikle kendi gruplarına (iç grup) daha olumlu bir şekilde bakma eğilimindedirler. Bu, dış gruplara (yabancılar) karşı önyargıların gelişmesine neden olabilir.

Sosyal baskınlık yönelimi: Bazı insanlar, kendi gruplarını diğerlerinden daha üstün olarak görme eğilimindedirler. Bu durum, diğer gruplara karşı olumsuz bir bakış açısının temelini oluşturabilir.

Günah keçisi kuramı: İnsanlar, karşılaştıkları zorlukları ve engelleri farklı kaynaklara atfederler. Özellikle, kişisel zorluklar ve engeller karşısında yaşanan olumsuz duyguların başka gruplara yönlendirilmesi, önyargı ve ayrımcılığın temelini oluşturabilir.

Önyargı ve Ayrımcılığa Karşı Mücadele

Önyargı ve ayrımcılığın toplumda yıkıcı etkileri olabilir. Bu nedenle, bu sorunlarla mücadele etmek önemlidir. Eğitim, bilinçlendirme, eşitlik politikaları ve duygusal zeka geliştirme gibi çeşitli yaklaşımlar, önyargı ve ayrımcılığın azaltılmasına yardımcı olabilir.

Sonuç olarak, kalıpyargılar ve önyargılar, insanların toplum içindeki düşünce yapılarının karmaşıklığını yansıtan önemli konulardır. Bu psikolojik süreçlerin anlaşılması, daha adil ve eşitlikçi bir toplumun oluşturulmasına yardımcı olabilir. Bu nedenle, sosyal psikoloji araştırmaları, insanların önyargıları ve ayrımcılığı nasıl aşabileceklerini ve toplumsal değişim yaratabileceklerini anlamamıza yardımcı olur.

1- Aşağıdakilerden hangisi kalıpyargıların özelliklerinden biri değildir?

A) Cinsiyet, yaş, ırk, fiziksel görünüş gibi ayırt edici bir özelliğe dayanan şemalardır.
B) Daima olumsuz düşünce şemalarını içerir.
C) Bir gruba ilişkin bilgi, beklenti ve inançlarımızı içeren bilişsel yapılardır.
D) Bir sosyal sınıfın bütün üyeleri tarafından paylaşıldığına inanılan özelliklerdir.
E) Dünyayı daha basit hale getirmek için kullanılan aşırı genellenmiş inançlardır.

Cevap : B) Daima olumsuz düşünce şemalarını içerir.

2- Aşağıdakilerden hangisi bir kalıpyargı örneği değildir?

A) Kadınlar daha duygusal bir tür oldukları için sosyal ilişkiler konusunda daha başarılıdırlar.
B) Sayısal zekası yüksek insanlar asosyal bir eğilim gösterirler.
C) Alzheimer hastalığına sahip bireylerin bilişsel yetilerinde azalmalar meydana gelir.
D) Soğuk ülkelerde yaşayan insanlar ilişkilerinde daha mesafelidir.
E) İyi bir yönetici ancak sert mizaca sahip insanlardan çıkar.

Cevap : C) Alzheimer hastalığına sahip bireylerin bilişsel yetilerinde azalmalar meydana gelir.

3- Aşağıdakilerden hangisi ayrımcılığa neden olan faktörlerden biri değildir?

A) İç grup kayırmacılığı
B) Bilişsel kapalılık
C) Sosyal kategorizasyon
D) Sosyal baskınlık yönelimi
E) Otoriter kişilik

Cevap : B) Bilişsel kapalılık

4- Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri pozitif bir ayrımcılık örneğidir?
I. Otobüste yaşlı birine yer vermek
II. Engelli birine kamuda iş verilmemesi
III. Acil bir durumda kurtarılmak için kadın ve çocuklara öncelik verilmesi

A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III

Cevap : E) I ve III

5- I. Cezalandırıcı tutum
II. Otorite kabul edilen kişilere karşı boyun eğme
III. Zayıflığa karşı hoşgörüsüzlük
Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri önyargının kaynaklarından biri olan otoriter kişilik yapısının özelliklerindendir?

A) I ve II
B) II ve III
C) I ve III
D) Yalnız I
E) I, II ve III

Cevap : E) I, II ve III

6- Bireyler karşılaştıkları zorluklar ve engeller karşısında yaşadıkları olumsuz duyguları bu engellerin kaynağı yerine daha zayıf olarak gördükleri başka kaynaklara yönelterek önyargı üretirler.
Yukarıda tarif edilen ve önyargının kaynaklarına açıklama getiren kuram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sosyal Baskınlık Kuramı
B) Günah Keçisi Kuramı
C) Engellenme- Saldırganlık Kuramı
D) Sosyal Kimlik Kuramı
E) Sistemi Meşrulaştırma Kuramı

Cevap : B) Günah Keçisi Kuramı

7- Bir bireyin iç grup üyelerinin olumsuz davranışlarını dışsal faktörlerle açıklarken, dış grup üyelerinin olumsuz davranışlarını doğal karakterlerine atfederek açıklaması.
Yukarıda tarif edilen ve önyargıya sebep olan bilişsel hata aşağıdakilerden hangisidir?

A) Temel Atıf Hatası
B) Sosyal Kategorizasyon
C) Adil Dünya İnancı
D) Bilişsel Çelişki
E) Bilişsel Kapanma

Cevap : A) Temel Atıf Hatası

8- Aşağıdakilerden hangisi önyargı ve ayrımcılığın oluşumunu açıklamada kullanılan kuramlardan birisi değildir?

A) Psikososyal Gelişim Kuramı
B) Engellenme- Saldırganlık Kuramı
C) Otoriter Kişilik Kuramı
D) Sosyal Baskınlık Kuramı
E) Sosyal Kimlik Kuramı

Cevap : A) Psikososyal Gelişim Kuramı

9- Kalıpyargı terimini ilk kullanan kuramcı kimdir?

A) Gordon Allport
B) Theodor Adorno
C) Henri Tajfel
D) Walter Lippmann
E) Bob Altemeyer

Cevap : D) Walter Lippmann

10- Aşağıdakilerden hangisi önyargı ve kalıpyargı ile ilgili doğru bir ifadedir?

A) Bütün önyargılar davranışları örtük bir biçimde etkiler.
B) Önyargılar daima olumsuzdur.
C) Kalıpyargılar her zaman bir önyargı üretir.
D) Engellenme önyargının bilişsel kaynaklarından biridir.
E) Önyargı sosyalleşme sürecinde kazandığımız değerler ve tutumlardan kaynaklanabilir.

Cevap : D) Engellenme önyargının bilişsel kaynaklarından biridir.