SAĞ108U Sağlık Psikolojisi Ünite -2

Stres ve Stresle Başa Çıkma: Bir Anlam Arayışı

Stres, günümüz toplumunda hemen herkesin tanıdık olduğu bir kavramdır. Her birey, yaşamının çeşitli dönemlerinde stresle karşı karşıya kalmıştır. Ancak stresin ne olduğunu, nasıl ortaya çıktığını ve önemlisi, nasıl başa çıkılabileceğini derinlemesine anlamak, stresi yönetebilmenin ilk adımıdır.

Stres Nedir?

Stres, bireyin üzerine gelen herhangi bir talebe verdiği fiziksel, zihinsel veya duygusal tepkidir. Bu tepkiler, bireyin mevcut kaynaklarını aşan veya aşabileceği algılanan durumlar karşısında ortaya çıkar. Stres, hayatta kalma içgüdüsünün bir parçası olarak evrimsel bir mekanizmadır; tehlike anında “savaş ya da kaç” tepkisini tetikleyerek bireyi korumak için tasarlanmıştır.

Stres Modelleri

– Çevresel Stres Modeli:

Bireyin çevresel etkenlere verdiği tepkileri inceler. Bu model, stresin dışsal kaynaklardan kaynaklandığını varsayar.

– Bilişsel Değerlendirme Modeli:

Lazarus ve Folkman tarafından geliştirilen bu model, stresin bireyin bir olayı nasıl algıladığına ve değerlendirdiğine bağlı olarak ortaya çıktığını öne sürer. Olayın bir tehdit, kayıp ya da meydan okuma olarak değerlendirilmesi, stresin yoğunluğunu etkiler.

Stresle Başa Çıkma

Başa çıkma, stresli bir durumun yarattığı baskıya karşı koymak için bireyin geliştirdiği çabaları ifade eder. Etkili stres yönetimi için iki temel başa çıkma yöntemi vardır:

Problem Odaklı Başa Çıkma:

Sorunun kaynağını ele almayı ve çözüm üretmeyi amaçlar. Örneğin, iş yükünü azaltmak için zaman yönetimi tekniklerini kullanmak.

Duygu Odaklı Başa Çıkma:

Bireyin stresli durumdan kaynaklanan duygusal tepkilerini yönetmeyi amaçlar. Meditasyon, derin nefes alma ve rahatlama teknikleri bu kapsamda değerlendirilebilir.

Stresin Ölçülmesi

Stresin birey üzerindeki etkisini anlamak için çeşitli ölçme yöntemleri geliştirilmiştir. Stres ölçekleri, anketler ve fizyolojik testler, stres düzeyinin objektif bir değerlendirmesini sağlar.

Sağlık ve Hastalıkta Modern Yaklaşımlar

18. yüzyılın sonları ve 19. yüzyılın başları, bilim ve teknolojideki ilerlemelerle birlikte sağlık ve hastalık anlayışında köklü değişimlere sahne olmuştur. Bu dönemde, mikroorganizmaların hastalıkların nedeni olarak tanımlanmasıyla, bulaşıcı hastalıkların önlenmesi ve tedavisi konusunda önemli adımlar atılmıştır. Louis Pasteur ve Robert Koch gibi bilim insanlarının çalışmaları, mikrobiyolojinin temellerini atmış ve modern tıbbın şekillenmesinde kritik bir rol oynamıştır.

Stresin Modern Anlayışı

Modern psikoloji ve tıp, stresin fizyolojik, psikolojik ve sosyal bileşenlerini kapsamlı bir şekilde inceler. Stres, sadece bireyin iç dünyasında gerçekleşen bir olay olmanın ötesinde, çevresel etkenlerle de yoğun bir etkileşim içindedir. Lazarus ve Folkman’ın bilişsel değerlendirme teorisi, bireyin stresle başa çıkma sürecindeki aktif rolünü vurgular. Bu teoriye göre, bireyler karşılaştıkları stresli durumları değerlendirir ve bu değerlendirmeye dayanarak başa çıkma stratejileri geliştirirler.

Stresle Başa Çıkma Stratejileri

Etkili stres yönetimi, bireyin stres kaynaklarını tanıması, stresin etkilerini azaltacak sağlıklı başa çıkma yöntemlerini benimsemesi ve destekleyici bir sosyal ağın varlığını içerir. Stresle başa çıkma stratejileri arasında zaman yönetimi, rahatlama teknikleri (meditasyon, derin nefes alma), fiziksel aktivite ve sosyal destek gibi yöntemler bulunmaktadır.

Sonuç

Stres ve stresle başa çıkma, insan sağlığı üzerinde derin etkileri olan kompleks konulardır. Tarih boyunca değişen sağlık ve hastalık anlayışları, modern tıp ve psikolojinin gelişimiyle birlikte daha bütüncül bir bakış açısına kavuşmuştur. Stresin yönetimi, bireysel farklılıkları, çevresel etkileri ve psikososyal faktörleri dikkate alarak, kişiye özgü stratejilerin geliştirilmesini gerektirir. Bu süreçte, sağlıklı yaşam tarzı seçimleri ve etkili başa çıkma mekanizmalarının benimsenmesi, bireyin stresle mücadeledeki başarısını artırabilir.

1 – Bir stresör etkili biçimde baş etme yeteneğimizi zorladığında ortaya çıkan gerilim, rahatsızlık ya da fiziksel belirtilere ne ad verilir?

A. Travmatik olay
B. Uyaran
C. Uyum
D. Stres
E. Panik

Cevap : D. Stres

Stres:

Bir stresör, bireyin etkili bir şekilde baş etme yeteneğini zorladığında ortaya çıkan gerilim, rahatsızlık ya da fiziksel belirtilere stres denir. Bu, bireyin mevcut kaynaklarının üzerinde bir taleple karşılaştığında yaşadığı duygusal ve fizyolojik tepkidir

2 – Stresli durumlar karşısında duygularını bastıran; sorun hakkında düşünmekten kaçınan; rahatlamak için alkol ya da ilaç alabilen; bir şeylerin kötü gittiğini inkar eden bir kişi aşağıdaki baş etme yöntemlerinden hangisini kullanıyordur?

A. Problem odaklı baş etme
B Duygu odaklı baş etme
C. Etkili baş etme
D. Aktif baş etme
E. Hepsi

Cevap : B Duygu odaklı baş etme

Duygu Odaklı Baş Etme:

Stresli durumlar karşısında duygularını bastıran, sorun hakkında düşünmekten kaçınan, rahatlamak için alkol ya da ilaç kullanan, ve bir şeylerin kötü gittiğini inkar eden bir kişi duygu odaklı baş etme yöntemini kullanıyor demektir. Bu yöntem, stres kaynağı üzerinde doğrudan kontrol sağlama yerine stresle ilişkili duygusal tepkiyi yönetmeye odaklanır

3 – Bireylerin strese tepki örüntüsüne Genel Uyum Sendromu adını veren kişi aşağıdakilerden hangisidir?

A. Cannon
B. Lazarus
C. Selye
D. Holmes
E. Freud

Cevap : C. Selye

Selye:

Genel Uyum Sendromu (GUS) kavramını geliştiren ve stresin fizyolojik etkileri üzerine çalışmalar yapan bilim insanı Hans Selye’dir. Selye, stresin vücutta üç aşamalı bir uyum süreci başlattığını belirtmiştir: alarm reaksiyonu, direnç, tükenme

4 – Cannon’un tanımladığı korkutucu bir durumla yüzleşmek ya da o durumdan kurtulmak için bizi harekete geçiren fizyolojik ve psikolojik tepkiler seti aşağıdakilerden hangisidir?

A. Savaş ya da kaç tepkisi
B. Yaklaşma- yaklaşma
C. HPA aksi
D. Kaçınma-kaçınma
E. Yaklaşma-kaçınma

Cevap : A. Savaş ya da kaç tepkisi

Savaş ya da Kaç Tepkisi:

Walter Cannon tarafından tanımlanan, bireyi korkutucu bir durumla yüzleşmek ya da o durumdan kurtulmak için harekete geçiren fizyolojik ve psikolojik tepkiler setine savaş ya da kaç tepkisi denir. Bu tepki, tehlike anında vücudun hızlı bir şekilde enerji üretmesini ve tehlikeden uzaklaşma ya da onunla yüzleşme kapasitesini artırmasını sağlar

5 – Bir olayın stres verici olup olmadığını etkileyen kritik etmenin olayı değerlendirmemiz olduğunu söyleyen bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir?

A. Cannon
B. Selye
C. Freud
D. Lazarus
E. Pavlov

Cevap : D. Lazarus

Lazarus:

Bir olayın stres verici olup olmadığını etkileyen kritik faktörün bireyin o olayı nasıl değerlendirdiği olduğunu söyleyen psikolog Richard Lazarus’tur. Lazarus, stresin subjektif bir deneyim olduğunu ve bireyin stresli olayları nasıl algıladığına bağlı olarak değiştiğini vurgular

6 – Aşağıdakilerden hangisi stresin fiziksel belirtilerinden biri değildir?

A. Çarpıntı
B. Nefes darlığı
C. Soğuk ya da sıcak basması, terleme
D. Uykusuzluk, aşırı uyku ya da düzensiz uyku
E. Unutkanlık

Cevap : E. Unutkanlık

Unutkanlık:

Stresin fiziksel belirtilerinden biri olarak genellikle sayılmaz. Çarpıntı, nefes darlığı, soğuk ya da sıcak basması, terleme, uykusuzluk gibi belirtiler daha yaygındır. Ancak stres, dikkat ve bellek üzerinde dolaylı etkiler yapabilir, bu da unutkanlığa yol açabilir

7 – Yolda tek başına yürürken kendisine doğru koşarak gelen köpeklerin kendisi için zarar verici olup olmadığını düşünen kişi Lazarus’a göre aşağıdakilerden hangisini yapıyordur?

A. Geviş getirircesine düşünme
B. Birincil değerlendirme
C. İkincil değerlendirme
D. Kriz debriefing
E. Olumlu pekiştirme

Cevap : B. Birincil değerlendirme

Birincil Değerlendirme:

Lazarus’a göre, bir kişinin yolda tek başına yürürken kendisine doğru koşarak gelen köpeklerin kendisi için zarar verici olup olmadığını düşünmesi birincil değerlendirme sürecidir. Bu, bireyin stresli bir durumu tehdit edici olup olmadığı açısından değerlendirmesi anlamına gelir

8 – Koroner Kalp Hastalığı açısından risk taşıyabilen kişilik tipi aşağıdakilerden hangisidir?

A. A tipi kişilik
B. B tipi kişilik
C. C tipi kişilik
D. D tipi kişilik
E. E tipi kişilik

Cevap : A. A tipi kişilik

A Tipi Kişilik:

Koroner Kalp Hastalığı (KKH) açısından risk taşıyan kişilik tipi A tipi kişilik olarak bilinir. Bu kişilik tipi rekabetçi, sabırsız, agresif ve zaman baskısı altında çalışma eğiliminde olan bireyleri tanımlar

9 – HPA aksinin stres açısından önemi aşağıdakilerden hangisidir?

A. Birincil değerlendirmeye neden olması
B. Baş etme mekanizması olması C. Stresi ölçmeye yaraması
D. Kronik stres durumunda önemli bir hormon olan kortizolün ortaya çıkması
E. Nocebo etkisine yardım etmesi

Cevap : D. Kronik stres durumunda önemli bir hormon olan kortizolün ortaya çıkması

HPA Aksinin Önemi:

HPA aksinin (Hipotalamus-Pitüiter-Adrenal aks) stres açısından önemi, kronik stres durumlarında önemli bir hormon olan kortizolün ortaya çıkmasını sağlamasıdır. Bu eksen, stresle başa çıkmak için vücudun hormonel tepkisini düzenler

10 – Aşağıdakilerden hangisi stresin olumsuz yönlerinden biri değildir?

A. Kalp problemleri
B. Depresyon
C. Baş ağrıları
D. Dayanıklılık
E. Konsantrasyon sorunları ve unutkanlık

Cevap : D. Dayanıklılık

Dayanıklılık:

Stresin olumsuz yönlerinden biri değildir. Aksine, dayanıklılık, stresle başa çıkabilme ve zorlukların üstesinden gelebilme kapasitesini ifade eder. Bu, bireyin stres karşısında esnek kalabilme yeteneğini belirtir