SAĞ108U Sağlık Psikolojisi Ünite -6

Altıncı bölüm, “Yas Süreci, Ruhsal Travma ve Tükenmişlik” konularını ele alır. Bu bölüm, yaşamın kaçınılmaz parçası olan yas sürecinin anlaşılmasından, ruhsal travmaların etkilerine ve tükenmişlik sendromunun nedenlerine kadar geniş bir çerçeveyi kapsar. Açıköğretim fakültesi öğrencileri için hazırlanan bu metin, akademik ve bilgilendirici bir içerik sunmayı amaçlar.

Yas Süreci

Yas, bir kayıp yaşandığında ortaya çıkan doğal bir duygusal süreçtir. İnsanlar sevdikleri bir kişiyi, hayvanı, ilişkiyi veya önemli bir nesneyi kaybettiklerinde yas sürecinden geçerler. Bu süreç, kişinin kaybı anlamlandırma ve onunla başa çıkma çabasını içerir. Yasın evreleri, inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme olarak sıralanabilir. Ancak her bireyin yas süreci benzersizdir ve evreler farklı sıralamalarda veya yoğunluklarda yaşanabilir.

Ruhsal Travma

Ruhsal travma, bireyin yaşadığı olayların psikolojik bütünlüğünü tehdit ettiği, kişinin normal stres tepkilerinin ötesinde bir duygusal sıkıntı yaşadığı durumları ifade eder. Travma, doğal afetler, şiddet olayları, cinsel saldırılar gibi birçok farklı şekilde meydana gelebilir. Travmanın etkileri, bireyden bireye değişiklik gösterir ve akut stres bozukluğu, post-travmatik stres bozukluğu (PTSD), depresyon ve anksiyete gibi ruhsal sağlık sorunlarına yol açabilir.

Tükenmişlik Sendromu

Tükenmişlik, özellikle iş ve kariyer bağlamında, uzun süreli stres ve memnuniyetsizlik sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Duygusal tükenmişlik, kişisel başarıda azalma ve nesneleştirme (insanlarla olan ilişkilerde bir ayrışma hissi) olmak üzere üç ana boyuttan oluşur. Tükenmişlik, işte performans düşüklüğüne, motivasyon kaybına ve genel sağlık sorunlarına neden olabilir. Özellikle sağlık ve eğitim sektörlerinde çalışanlar yüksek risk altındadır

Bu bölümde işlenen konular, öğrencilere yas, travma ve tükenmişlik konularında derinlemesine bilgi sağlamakla kalmaz, aynı zamanda bu zorluklarla başa çıkma stratejileri ve destek mekanizmaları hakkında da bilgilendirir. Akademik disiplinler arası bir yaklaşımla ele alınan bu konular, öğrencilerin hem kendi yaşamlarında hem de gelecekteki mesleki pratiklerinde karşılaşabilecekleri durumlar için hazırlıklı olmalarını sağlar.

A. Yas sürecinin somut ve soyut kayıp ya da kayıp tehditleri sonucunda ortaya çıkan normal bir süreç olması
B. Yas sürecinin yalnızca ölümden sonra deneyimlenmesi
C. Yasın şok-inkar, acı çekme ve tamamlanma evrelerini içermesi
D. Anormal yas tepkilerinin karmaşık yas, uzamış yas bozukluğu gibi farklı yas tepkilerini içermesi
E. Ani ve beklenmedik bir ölümle yasın travmatik yasa dönüşebilmesi

Cevap : B. Yas sürecinin yalnızca ölümden sonra deneyimlenmesi

Yasın Genel Özellikleri ve Yanılgılar

Yas süreci, yalnızca ölümden sonra değil, herhangi bir kayıp veya kayıp tehdidi sonrasında deneyimlenebilen normal bir duygusal süreçtir. Bu, somut (örneğin, bir yakınının ölümü) ve soyut (örneğin, iş kaybı veya boşanma gibi) kayıplar sonucu tetiklenebilir. Yas sürecinin yalnızca ölümden sonra deneyimlendiğini öne sürmek, yasın gerçek doğasını ve çeşitliliğini sınırlar.

2 Aşağıdakilerden hangisi beklenenin ötesinde aşırı ve abartılı bir yas tutma biçimine örnektir?

A. Maskelenmiş yas
B. Gecikmiş yas
C. Kronik yas
D. Hipertrofik/Abartılı yas
E. Depresyon

Cevap : D. Hipertrofik/Abartılı yas

Aşırı ve Abartılı Yas Tutma Biçimi

Hipertrofik veya abartılı yas, beklenenden ötesinde aşırı ve uzun süreli bir yas tutma biçimidir. Bu, kaybın üzerinden uzun zaman geçmesine rağmen, bireyin kaybı kabullenmekte zorlanması ve normal günlük işlevlerini sürdürmekte güçlük çekmesiyle karakterizedir. Abartılı yas, yas sürecinin normal evrelerinden önemli ölçüde sapma gösterir ve genellikle profesyonel yardım gerektirir.

3 Yas süreci ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A. Bebeklikte geçirilen ayrılma tepkileri yetişkinlikteki yas tepkilerine benzer.
B. Yas ile birey birtakım biyolojik, psikolojik ve sosyal bir değişim süreci içine girer.
C. Genel bir yas tutma biçimi yoktur, her birey farklı biçimde yas tutar.
D. Cenaze, anma törenleri gibi vedalaşma ritüellerini de içine alan kültürlerde yas daha kolay tutulur.
E. Kayıptan en az beş yıl sonra da devam eden, ölen kişiye hasret, uyuşukluk, yalnızlık gibi belirtiler Süregiden Karmaşık Yas Bozukluğu olarak adlandırılır.

Cevap : E. Kayıptan en az beş yıl sonra da devam eden, ölen kişiye hasret, uyuşukluk, yalnızlık gibi belirtiler Süregiden Karmaşık Yas Bozukluğu olarak adlandırılır.

Yas Süreci İle İlgili Yanlış Anlamalar

Bebeklikteki ayrılma tepkileri ve yetişkinlikteki yas tepkileri arasında benzerlikler olabilir; her ikisi de kayıp veya ayrılık durumlarında ortaya çıkan duygusal reaksiyonlardır. Ancak, “Kayıptan en az beş yıl sonra da devam eden, ölen kişiye hasret, uyuşukluk, yalnızlık gibi belirtiler Süregiden Karmaşık Yas Bozukluğu olarak adlandırılır” ifadesi yanılgılıdır. Karmaşık yas, süresi ve şiddeti açısından farklılık gösterebilir, ancak genel tanım itibariyle beş yıl gibi spesifik bir süre belirtmez.

4 Aşağıdakilerden hangisi doğal afetler, yangınlar, savaşlar, terör eylemleri, kazalar, nükleer santral patlamaları gibi çok sayıda insanın ya da topluluğun maruz kaldığı travmatik olaylar anlamına gelir?

A. Toplumsal düzlemdeki travmatik olaylar
B. Bireysel düzlemdeki olaylar
C. Kronik (uzun süreli) olaylar
D. Kısa süreli olaylar
E. Travma sonrası stres bozukluğu

Cevap : A. Toplumsal düzlemdeki travmatik olaylar

Toplumsal Düzlemdeki Travmatik Olaylar

Toplumsal düzlemdeki travmatik olaylar, doğal afetler, yangınlar, savaşlar, terör eylemleri ve kazalar gibi çok sayıda insanı veya topluluğu etkileyen olayları ifade eder. Bu tür olaylar, bireylerin ve toplulukların ruh sağlığı üzerinde derin etkilere sahip olabilir ve geniş çapta psikososyal müdahalelere ihtiyaç duyulur.

5 Travma ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A. Travmatik olaylar bireylerin güvenlik hissiyatını zedeler ve başa çıkılması zor kronik bir korku ve kaygı duyulmasına neden olmaktadır.
B. Travmaya verilen tepkiler anormal duruma ilişkin verilen normal tepkilerdir.
C. Travmatik olay sonucunda bellek faaliyetleri bozulur.
D. Her travmatik olay travma sonrası stres bozukluğuna yol açar.
E. İşkence, cinsel saldırı, çocuk istismarı insan eliyle yapılan travmatik olaylardır.

Cevap : D. Her travmatik olay travma sonrası stres bozukluğuna yol açar.

Travma ve Yanlış Anlaşılmalar

Her travmatik olay, travma sonrası stres bozukluğuna (PTSD) yol açmaz. Travmaya verilen tepkiler bireysel farklılıklar gösterir ve herkes aynı olaydan PTSD geliştirmez. Travma, bireylerin güvenlik hissini zedeler ve çeşitli psikolojik tepkilere neden olabilir, ancak her bireyin bu tepkileri yönetme kapasitesi farklıdır.

6 Aynı travmatik olay farklı bireylerde farklı etkiler bırakır. Bazı bireyler diğerlerinden daha az etkilenir. Psikososyal işlevsellikleri bozulmaz. Buna göre tanımlanan özelliğe ne ad verilir?

A. Olgunluk
B. Bilgelik
C. Psikolojik sağlamlık (dayanıklılık)
D. Travma sonrası stres bozukluğu
E. Disosiasyon

Cevap : C. Psikolojik sağlamlık (dayanıklılık)

Psikolojik Sağlamlık (Dayanıklılık)

Psikolojik sağlamlık, bireylerin zorluklar, stres durumları ve travmatik olaylar karşısında gösterdiği direnç ve toparlanma kapasitesini ifade eder. Sağlam bireyler, zorluklar karşısında esneklik gösterir ve bu durumlarla başa çıkmada etkili stratejiler geliştirebilirler.

7 Belirli bir düzeydeki travmatik yaşantılar ruh sağlığını bozan derin izlerin yanı sıra, acılardan anlam çıkarma ve hayattan yeni dersler çıkarma gibi işlevselliği artıran olumlu bir sürece de yol açmaktadır. Buna göre tanımlanan özelliğe ne ad verilir?

A. Olgunluk
B. Travma Sonrası Büyüme
C. Depresyon
D. Travma sonrası stres bozukluğu
E. Disosiasyon

Cevap : B. Travma Sonrası Büyüme

Travma Sonrası Büyüme

Travma sonrası büyüme, bireylerin travmatik olaylardan sonra kişisel gelişim göstermesi ve yeni anlamlar çıkarması sürecidir. Bu, acılardan dersler çıkarılması ve hayata dair yeni perspektifler kazanılmasını içerir.

8 Birinin acı çekmesi, gülmesi ya da ağlaması gibi herhangi bir eylemi gördüğümüzde ve hatta işittiğimizde bile bedenimiz bu eylemi biz gerçekleştiriyormuşuz gibi tepki verir. Bu olaydan sorumlu beyindeki sisteme ne ad verilir?

A. Ayna nöronlar
B. Travma sonrası büyüme
C. İkincil travmatik stres
D. Dolaylı travma
E. Tükenmişlik

Cevap : A. Ayna nöronlar

Ayna Nöronlar

Ayna nöronlar, bir başkasının eylemini gözlemlediğimizde veya işittiğimizde, bu eylemi kendimiz gerçekleştiriyormuşuz gibi beyin aktivitesi gösteren nöronlardır. Bu sistem, empati, öğrenme ve sosyal anlayışın temelini oluşturur.

9 Yardım çalışanlarının, meslekleri gereği, travma geçiren veya acı çeken bir kişiye yardım etmek veya yardım etmek istemekten kaynaklanan, ani bir şekilde ortaya çıkan, kaçınma, aşırı uyarılmışlık, duygulanım ve bilişsel becerilerde değişiklikler ve yeniden yaşantılama gibi belirtiler göstermesi durumuna ne ad verilir?

A. Ayna Nöronlar
B. Travma Sonrası Büyüme
C. Tükenmişlik
D. İkincil Travmatik Stres
E. Dolaylı Travma

Cevap : D. İkincil Travmatik Stres

İkincil Travmatik Stres

İkincil travmatik stres, yardım çalışanlarının, travma geçiren veya acı çeken kişilere yardım ederken yaşadıkları stres ve travma tepkileridir. Bu, dolaylı yoldan travmatik olaylara maruz kalmanın bir sonucudur.

10 ——— kişi-meslek ya da kişi-organizasyon uyumsuzluğundan kaynaklanan ve duyarsızlaşma, duygusal tükenme ve mesleki yeterlilik ya da yetkinlik duygusunda azalma olarak deneyimlenen kalıcı bir tepkidir.”
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakilerden hangisi doğru şekilde tamamlar?

A. Ayna Nöronlar
B. Travma Sonrası Büyüme
C. İkincil Travmatik Stres
D. Dolaylı Travma
E. Tükenmişlik

Cevap : E. Tükenmişlik

Tükenmişlik

Tükenmişlik, kişi-meslek veya kişi-organizasyon uyumsuzluğundan kaynaklanan ve duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve mesleki yetkinlik duygusunda azalma olarak deneyimlenen bir durumdur. Bu, özellikle yüksek stres altındaki mesleklerde sıkça rastlanan bir olgudur.