Çevre Sağlığı Ünite-4

Giriş

Hava kirliliği, hem iç hem de dış mekânlarda insan sağlığını tehdit eden ve çevresel dengesizliklere yol açan önemli bir çevresel sorundur. Endüstriyel aktiviteler, taşımacılık, tarımsal işlemler ve evsel kullanımlar gibi insan kaynaklı faaliyetler, çeşitli kirleticilerin atmosfere salınmasına neden olur. Bu kirleticiler arasında partikül maddeler, azot oksitler, kükürt dioksit, karbon monoksit ve uçucu organik bileşikler bulunur. Bu bölüm, hava kirliliğinin sağlık üzerindeki genel etkilerini ve bu kirleticilerin insan sağlığı üzerindeki spesifik risklerini inceleyecektir.

Hava Kirleticiler ve Sağlık Riskleri

Hava kirleticileri, genellikle iç ortam ve dış ortam kirleticileri olarak iki ana kategoriye ayrılır. İç ortam hava kirliliği, binaların içindeki hava kalitesini etkileyen kirleticilerden kaynaklanır ve genellikle yapıştırıcılar, boyalar, temizlik ürünleri ve mobilya gibi kaynaklardan VOC’ler (Uçucu Organik Bileşikler) içerir. Dış ortam hava kirliliği ise, araç egzozları, sanayi tesislerinden yayılan emisyonlar ve enerji üretim süreçleri gibi kaynaklardan kaynaklanır.

İç ve dış ortam kirleticiler, özellikle solunum yolu hastalıkları, kardiyovasküler problemler ve hatta erken ölüm riskini artırabilir. Uzun süreli maruz kalma, astım, bronşit ve diğer kronik solunum yolu hastalıklarının yanı sıra kalp hastalıkları ve akciğer kanseri gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Spesifik Kirleticilerin Sağlık Üzerindeki Etkileri

Azot dioksit (NO2) ve PM2.5 gibi partiküller, hava kirliliğinin en zararlı bileşenlerindendir. Azot dioksit, özellikle yoğun trafik olan alanlarda yüksek seviyelerde bulunur ve solunum yollarında iltihaplanmaya, astım semptomlarının artmasına ve solunum fonksiyonlarının azalmasına neden olabilir. PM2.5 partikülleri (çapı 2.5 mikrometreden küçük partiküller) ise, solunum yoluyla alındığında akciğerlere ve hatta kan dolaşımına kadar ulaşabilir, bu da kalp krizi, felç ve erken ölümlere yol açabilir.

Uçucu Organik Bileşikler (VOC’ler), iç ve dış ortam hava kirliliğinin yaygın bileşenleridir ve boyalar, çözücüler, temizlik malzemeleri gibi birçok ev ürününde bulunur. VOC’ler, göz, burun ve boğaz tahrişi, baş ağrıları ve karaciğer, böbrek ve merkezi sinir sistemi hasarı gibi sağlık sorunlarına neden olabilir. Ayrıca, bazı VOC’ler kanserojen olarak sınıflandırılır ve uzun süreli maruziyet, kanser riskini artırabilir.

Kirleticilerin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri

Hava kirleticileri, fiziksel form ve kimyasal yapı bakımından büyük çeşitlilik gösterir. Partikül maddeler (PM), çeşitli boyutlarda katı veya sıvı parçacıklar şeklinde bulunurken, gaz formundaki kirleticiler genellikle azot oksitler, kükürt dioksit ve ozon gibi maddelerdir. Bu kirleticiler, atmosferik koşullara ve kimyasal reaksiyonlara göre değişkenlik gösterir, bu da onların çevresel etkilerini ve sağlık üzerindeki risklerini yönetmeyi karmaşıklaştırır.

Hava Kirliliği ile Mücadele Stratejileri

Hava kirliliğiyle mücadele, hem yerel hem de küresel düzeyde çeşitli stratejiler gerektirir. Bu stratejiler arasında emisyon standartlarının belirlenmesi, kirlilik kontrol teknolojilerinin geliştirilmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım yapılması ve toplumun bilinçlendirilmesi yer alır. Ayrıca, kentsel planlama ve toplu taşıma sistemlerinin iyileştirilmesi gibi sürdürülebilir şehircilik uygulamaları, hava kirliliğinin azaltılmasında önemli rol oynar.

Sonuç

Hava kirliliği, modern dünyanın karşı karşıya olduğu en büyük çevresel ve sağlık sorunlarından biridir. Etkileri sadece insan sağlığına değil, aynı zamanda ekonomiye ve doğal ekosistemlere de uzanmaktadır. Mücadele stratejilerinin etkin uygulanması, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmada ve gelecek nesiller için daha sağlıklı bir çevre sağlamada kritik bir öneme sahiptir. Özellikle sanayileşmiş ve gelişmekte olan ülkelerde hava kirliliği ile mücadele, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde koordineli bir çaba gerektirmektedir.

Toplum sağlığına olan etkileri göz önüne alındığında, hükümetler ve politika yapıcılar, hava kirliliğini azaltma yollarını sürekli olarak araştırmalı ve uygulamalıdır. Bu çabalar, yasal düzenlemeler, halk sağlığı kampanyaları ve çevre koruma projeleri şeklinde olabilir. Ayrıca, bireylerin ve toplulukların hava kirliliği konusunda bilinçlenmesi ve bu konuda aktif rol alması, geniş çapta bir farkındalık yaratılmasına ve dolayısıyla etkili çözümlerin hayata geçirilmesine yardımcı olacaktır.

Hava kirliliğiyle mücadelede elde edilecek başarılar, hem bugünkü hem de gelecek nesiller için daha sağlıklı bir yaşam kalitesi vaat eder. Bu nedenle, bu konudaki çalışmalar ve politikalar, çevresel sürdürülebilirliği ve halk sağlığını destekleyecek şekilde devam etmelidir.

1- Antropojenik hava kirliliği, yılda yaklaşık kaç milyon ölüme neden olmaktadır?

A) 3
B) 5
C) 9
D) 7
E) 4

Cevap : C) 9

Kentleşme ve sanayileşme, çağımızda dünya çapında eşi görülmemiş ve üzücü oranlara ulaşıyor. Antropojenik hava kirliliği, yılda yaklaşık 9 milyon ölüme neden olduğu göz önüne alındığında, dünya çapında en büyük halk sağlığı tehlikelerinden biridir.

2- Havadaki SO₂ ve Petrokimya kirliliğinin doğrudan sağlık etkisi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Baş ağrısı
B) Kurşun zehirliliği
C) Göz tahrişi
D) Akut bronşit
E) Bel ağrısı

Cevap : D) Akut bronşit

Havadaki SO₂ (kükürt dioksit) ve petrokimya kirliliği, solunum sistemini direkt etkileyebilir ve çeşitli solunum yolu sorunlarına neden olabilir. Bu kirlilikler özellikle solunum yollarında irritasyona ve enfeksiyonlara yol açabilir. Akut bronşit, kükürt dioksit gibi kirleticilerin solunması sonucu akciğerlerdeki hava yollarının iltihaplanması ve enfeksiyon riskinin artması ile karakterize bir durumdur. Bu nedenle, doğru yanıt D) Akut bronşit’tir.

3- Aşılmaması gereken nitrojen dioksite maruz kalma seviyeleri (WHO kılavuzuna göre) bir saat için kaç μg/m³ tür?

A) 200
B) 400
C) 100
D) 600
E) 800

Cevap : B) 400

Aşılmaması gereken nitrojen dioksite maruz kalma seviyeleri (WHO kılavuz seviyeleri) sırasıyla bir saat için 400 μg / m³ (milyonda 0.21 parça (ppm) ve 24 saat için 150 μg / m³ (0.08 ppm) şeklindedir.

4- Özellikle astımlılar ve yaşlılar gibi popülasyonlar arasında yüksek mortalite ve morbidite riski ile ilişkili olan hava kirleticisi aşağıdakilerden hangisidir?

A) CO
B) SO
C) NO
D) CO₂
E) Partikül madde

Cevap : E) Partikül madde

Özellikle astımlılar ve yaşlılar gibi hassas popülasyonlar arasında yüksek mortalite ve morbidite riski ile ilişkili olan hava kirleticisi E) Partikül madde’dir. Partikül madde (PM), çeşitli boyutlardaki katı ve sıvı parçacıklardan oluşur ve hava kirliliği bağlamında ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu parçacıklar, solunum yollarına ve akciğerlere nüfuz edebilir, astım ve diğer solunum hastalıklarını kötüleştirebilir ve özellikle yaşlılar ve zaten sağlık sorunları olan bireylerde ciddi etkilere neden olabilir.

5- Gelişmiş ülkelerde iç mekânlarda solunabilir partiküllerin ana katkısı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tütün dumanı
B) CO
C) SO
D) NO
E) CO₂

Cevap : A) Tütün dumanı

Gelişmiş ülkelerde iç mekanlarda solunabilir partiküllerin ana katkısı A) Tütün dumanıdır. İç mekan hava kirliliği içerisinde tütün dumanı, özellikle sigara içilen evlerde veya kamusal alanlarda, partikül madde konsantrasyonlarının önemli bir kaynağıdır. Tütün dumanı, birçok sağlık problemine neden olabilir ve özellikle astım, kalp hastalıkları ve solunum problemleri üzerinde olumsuz etkileri olabilir.

6- Ortam havasındaki kurşunun ana kaynağı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fabrikalar
B) Güneş
C) Benzin
D) Partiküller
E) Ozon

Cevap : C) Benzin

Ortam havasındaki kurşunun ana kaynağı geçmişte C) Benzin’de kullanılan tetraetil kurşun idi. Ancak, birçok ülkede kurşunlu benzinin kullanımı yasaklandıktan sonra kurşun emisyonlarının önemli bir kısmı azaldı. Şu anda, hala havadaki kurşun emisyonlarının önemli kaynakları arasında fabrikalar gibi endüstriyel işlemler ve bazı bölgelerdeki madencilik faaliyetleri yer almaktadır. Ancak, tarihsel olarak benzin, kurşunun havaya salınmasında ana kaynaktı.

7- Kurşun özellikle hangi sistem üzerinde zararlı etkiye sahiptir?

A) Sinir
B) Dolaşım
C) Sindirim
D) Solunum
E) İskelet

Cevap : A) Sinir

Kurşun, özellikle sinir sistemi üzerinde zararlı etkiye sahiptir. Bu nedenle doğru cevap A) Sinir’dir. Kurşun maruziyeti, sinir sistemi üzerinde ciddi hasara neden olabilir, beyin fonksiyonlarını etkileyebilir ve uzun süreli sağlık sorunlarına yol açabilir.

8- Solunum yolundaki konakçı savunmasını bozan hava kirleticisi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tütün dumanı
B) CO
C) SO
D) NO₂
E) CO₂

Cevap : D) NO₂

9- “Londra Sislerinin” ana bileşeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tütün dumanı
B) CO
C) SO₂
D) NO₂
E) CO₂

Cevap : C) SO₂

“Londra Sisleri” olarak bilinen tarihî hava kirliliği olaylarında ana bileşen, kömür ve diğer yakıtların yanması sonucu oluşan kükürt dioksit (SO₂) gazıdır. Bu nedenle doğru cevap C) SO₂’dir. Kükürt dioksit, havada su buharı ile reaksiyona girerek sülfürik asit oluşturur ve bu asit, sis oluşumunu artırır, hava kalitesini düşürür ve solunum rahatsızlıklarına neden olabilir.

10- Özellikle “Baş ağrısına” neden olan hava kirleticisi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tütün dumanı
B) CO
C) SO
D) NO
E) CO₂

Cevap : B) CO

Hava kirliliği, baş ağrısı gibi birçok sağlık sorununa neden olabilir, ancak özellikle baş ağrısına neden olan kirleticiler arasında karbon monoksit (CO) öne çıkar. Bu nedenle doğru cevap B) CO’dur. Karbon monoksit, vücuda girdiğinde kan dolaşımını engelleyerek oksijen taşınmasını azaltır ve bu durum baş ağrısı gibi semptomlara yol açabilir.