Osmanlı Dönemi Düşünce Tarihi 2023-2024 Vize Soruları

Osmanlı Dönemi, zengin bir düşünce tarihine ev sahipliği yapmıştır. Bu dönemde ortaya çıkan düşünsel akımlar ve düşünürler, İslam dünyasının entelektüel birikimine önemli katkılarda bulunmuştur.

Teftâzânî’nin öğrencileri arasında yer alan düşünürler arasında Kara Dâvûd, Şehâbeddin Muhammed el-Câcermî, Hüsâmeddin Hasan b. Ali el-Ebîverdî ve Burhâneddin Haydar b. Muhammed el-Hâfî el-Herevî bulunmaktadır. Bu isimler, Teftâzânî’nin düşünsel mirasını devralarak kendi perspektifleriyle geliştirmişlerdir.

Düşünce tarihinde, şerh ve haşiye literatürü önemli bir yer tutar. Bu literatür, metinleri açıklama, iç tezatları giderme, yeni boyutlar ekleyerek zenginleştirme gibi amaçlarla ortaya çıkmıştır. Ancak, bu literatürün bağımsız bir ürün ortaya koymak amacıyla kullanılmadığı unutulmamalıdır.

İslam felsefesindeki sudûr teorisi, Batlamyus’un kozmolojik görüşlerine dayanmaktadır. Sudûr teorisi, evrenin zorunlu olarak var olduğunu savunarak önemli bir kozmolojik perspektif sunar.

Osmanlı Dönemi’nde kurulan Sahn-ı Semân medreseleri, özellikle Fâtih Sultan Mehmed döneminde hayata geçirilmiştir. Bu medreseler, dönemin ilmi ve düşünsel atmosferine katkıda bulunmuş ve birçok önemli düşünür yetişmesine zemin hazırlamıştır.

Osmanlı dönemi düşünce tarihini anlamak için, dönemin siyasi tarihine vukufiyet, kültürüne hakimiyet, felsefî ve ilmî temeli tespit etmek, önyargılardan uzak bağımsız bir araştırma arzusu önemlidir. Ancak, bu araştırmalarda dünya siyasi tarihine tam bir vukufiyet gerekli değildir.

Dâvûd-i Kayserî’nin eserleri arasında Şerhu’l-Kasîdeti’l-mîmiyye, Şerh-i Kasîdeti’t-Tâiyye, Nihâyetü’l-beyân fî dirâyeti’z-zamân gibi önemli eserler bulunmaktadır. Ancak, eş-Şevâhidü’r-rubûbiyye ve el-Esfârü’l-erbaa bu eserler arasında yer almamaktadır.

Sudûr teorisinin dayandığı temel ilke, “Birden ancak bir çıkar” ilkesidir. Bu ilke, evrenin varlığının tek bir zorunlu sebep tarafından açıklanabileceğini savunur.

Dâvûd-i Kayserî’nin etkilediği İranlı düşünürler arasında Haydar el-Âmülî, Molla Demâverdî, Molla Hâdî-i Sebzevârî yer almaktadır. Ancak, Kutbüddin er-Râzî bu düşünürler arasında yer almaz.

Ebherî’ye göre burhanın dayandığı öncüller arasında mütevâtirât, yani kesin ve çok sayıda isnadı bulunan haberler önemli bir yer tutar. Burhan, bir konunun kesinlikle sabit olduğunu gösteren delillere dayanmalıdır.

Ebherî’nin mantığa dair yazdığı eserler arasında er-Risâletü’z-Zâhire, Îsâgûcî, Kitâbu Unvâni’l-hakk ve bürhâni’s-sıdk gibi önemli eserler bulunmaktadır. Ancak, Hikmetü’l-ayn bu eserler arasında yer almamaktadır.

Ebherî’ye göre insan bilgisinin oluşmasında rol oynayan dış duyulardan biri el-Hissu’l-müşterek değildir. Bu, onun duyu teorisine olan katkılarını gösterir.

Düşünce tarihi araştırmacılığında sürekliliği takip etmek için, değişim parametrelerini tespit etmek ve dönüşümün izini sürmek önemlidir. Ayrıca, her düşünürü bağımsız olarak ele almak yerine, tarihsel süreç içinde tutarlı bir değerlendirme yapmak da gereklidir.

Teftâzânî’nin vefat ettiği yer Semerkant-Serahs’tır. Bu, onun düşünsel mirasının bu coğrafyada ne kadar etkili olduğunu gösterir.

Dâvûd-i Kayserî’nin Fusûsü’l-hikem şerhi, Molla Fenârî gibi Osmanlı düşünürlerini etkilemiştir. Bu etkileşim, Osmanlı düşünce tarihindeki felsefi zenginliği gösterir.

Filozof-kelamcı olarak değerlendirilemeyen düşünürler arasında Sadreddin Konevî bulunmaktadır. Onun düşünce geleneği, sadece kelam değil, aynı zamanda tasavvufi unsurları da içermektedir.

Osmanlı Beyliği’nde kurulan ilk medrese İznik Medresesi’dir. Bu medrese, Osmanlı düşünce geleneğinin temellerini atmış ve daha sonraki medrese kuruluşları için örnek olmuştur.

Şerh ve haşiye literatürü, genellikle dini, felsefi eserlerin yanı sıra hikemî eserleri de kapsar. Ancak, masal bu literatürün konularından biri değildir.

Osmanlı medreselerinde bilim dilinin Arapça olmasının nedeni, Müslüman coğrafyanın ortak dili olmasıdır. Bu, bilgiye erişimi kolaylaştırmak ve ortak bir iletişim aracı sağlamak amacını taşır.

Osmanlı medrese programında yer alan dersler arasında kimya, hendese, mantık, hesap gibi farklı bilim alanları bulunmaktadır. Ancak, coğrafya bu dersler arasında yer almamaktadır

1. Aşağıdakilerden hangisi Teftâzânî’nin öğrencileri arasında yer almaz?

A) Kara Dâvûd
B) Şehâbeddin Muhammed el-Câcermî
C) Hüsâmeddin Hasan b. Ali el-Ebîverdî
D) Ziyâeddin Abdullah b. Sa‘dullah el-Kazvînî
E) Burhâneddin Haydar b. Muhammed el-Hâfî el-Herevî

Cevap : D) Ziyâeddin Abdullah b. Sa‘dullah el-Kazvînî

2. Aşağıdakilerden hangisi bir ilim anlayışı ve düşünce biçimi istikametinde şerh ve haşiye literatürünün gerçekleştirdiği faaliyetlerden biri değildir?

A) İç tezatları gidermek
B) Meselenin yeni boyutlarına işaret etmek
C) Metni değişik perspektiflerle ele almak
D) Tamamen bağımsız bir ürün ortaya koymak
E) Dönemin arayışları ve problemleriyle veya başka ilimlerle ilişkilendirmek

Cevap : D) Tamamen bağımsız bir ürün ortaya koymak

3. Aşağıdakilerden hangisi bir metni kısaltmaya, ezberlenebilirlik ve kuşatılabilirlik kabiliyetini artırmaya, sistematik hale getirmeye dönük çalışmalara verilen isimlerden değildir?

A) Muhtasar
B) Şerh
C) İhtisar
D) Tevil
E) Telhis

Cevap : D) Tevil

4. İslam felsefesindeki en önemli teorilerden olan sudûr teorisi aşağıdaki bilim adamlarından hangisinin kozmolojisine dayanmaktadır?

A) Batlamyus
B) Kopernik
C) Newton
D) Öklit
E) Kepler

Cevap : A) Batlamyus

5. Sahn-ı Semân medreseleri aşağıdakilerden hangisi zamanında kurulmuştur?

A) III. Selim
B) Fâtih Sultan Mehmed
C) II. Murad
D) Orhan Gazi
E) II. Bayezid

Cevap : B) Fâtih Sultan Mehmed

6. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı dönemi düşünce tarihini doğru bir şekilde araştırmak için yerine getirilmesi gereken öncelikli şartlar arasında yer almaz?

A) Dünya siyasi tarihine tam bir vukufiyet
B) Dönemin tarihi ve kültürüne hâkimiyet
C) Dönemin dayandığı felsefî/ilmî temeli tespit ve tahlil
D) Bugünün değerleriyle o dönemi anlamaya çalışmamak
E) Ön yargılardan uzak bağımsız bir araştırma arzusuna sahip olma

Cevap : A) Dünya siyasi tarihine tam bir vukufiyet

7. Aşağıdakilerden hangisi Dâvûd-i Kayserî’nin eserlerinden biri değildir?

A) Şerhu’l-Kasîdeti’l-mîmiyye
B) eş-Şevâhidü’r-rubûbiyye ve el-Esfârü’l-erbaa
C) Şerh-i Kasîdeti’t-Tâiyye
D) Nihâyetü’l-beyân fî dirâyeti’z-zamân
E) Matla’u husûsi’l-kilem fî me’ânî Fusûsi’l-hikem

Cevap : B) eş-Şevâhidü’r-rubûbiyye ve el-Esfârü’l-erbaa

8. Sudûr teorisinin dayandığı en temel ilke aşağıdakilerden hangisidir?

A) İnsanı insan yapan özelliği düşünebilmesidir.
B) İnsan mükemmeldir.
C) Evren ezelîdir.
D) Evren zorunlu olarak var olmuştur.
E) Birden ancak bir çıkar.

Cevap : E) Birden ancak bir çıkar.

9. Aşağıdakilerden hangisi Dâvûd-i Kayserî’nin tesir ettiği İranlı düşünürlerden biri değildir?

A) Haydar el-Âmülî
B) Molla Demâverdî
C) Molla Hâdî-i Sebzevârî
D) Molla Sadrâ Şîrâzî
E) Kutbüddin er-Râzî

Cevap : E) Kutbüddin er-Râzî

10. Aşağıdakilerden hangisi Ebherî’ye göre burhanın dayandığı öncüllerdendir?

A) Tarih bilgisi
B) Duyu bilgisi
C) Mütevâtirât
D) Meşhûrât
E) Gündelik bilgi

Cevap : C) Mütevâtirât

11. Aşağıdakilerden hangisi Ebherî’nin mantığa dair yazmış olduğu eserlerinden biri değildir?

A) er-Risâletü’z-Zâhire
B) Îsâgûcî
C) Kitâbu Unvâni’l-hakk ve bürhâni’s-sıdk
D) Hikmetü’l-ayn
E) Tehzîbu’n-nuket

Cevap : D) Hikmetü’l-ayn

12. Aşağıdakilerden hangisi Ebherî’ye göre insan bilgisinin oluşmasında rolü bulunan dış duyulardan biri değildir?

A) İşitme
B) Dokunma
C) Duyma
D) Tatma
E) el-Hissu’l-müşterek

Cevap : E) el-Hissu’l-müşterek

13. Düşünce tarihi araştırmacılığında “sürekliliği” takip etmek için öncelikli olarak yapılması gereken aşağıdakilerden hangisidir?

A) Arapça’ya vakıf olmak
B) Değişim parametrelerini tespit edip dönüşümün ve kırılmaların izini sürmek
C) Her düşünürü bağımsız olarak ele almak
D) Tarihi süreci değerlendirirken tutarlı olmak
E) Felsefe tarihi hakkında derinlikli bilgiye sahip olmak

Cevap : B) Değişim parametrelerini tespit edip dönüşümün ve kırılmaların izini sürmek

14. Teftâzânî aşağıda verilen yerlerden hangisinde vefat etmiştir?

A) Herat-Mezârıcâm
B) Herat-Semerkant
C) Tûs-Hârizm
D) Hârizm-Serahs
E) Semerkant-Serahs

Cevap : E) Semerkant-Serahs

15. Aşağıdaki Osmanlı âlim ve mutasavvıflarından hangisi Dâvûd-i Kayserî’nin Fusûsü’l-hikem şerhindeki görüşlerinden etkilenmiştir?

A) Molla Fenârî
B) Taşköprülüzâde
C) Cevdet Paşa
D) Kemalpaşazâde
E) Akkirmanî

Cevap : A) Molla Fenârî

16. Aşağıdaki düşünürlerden hangisi filozof-kelamcı olarak değerlendirilemez?

A) Kutbeddin er-Râzî
B) Sadreddin Konevî
C) Fahreddin er-Râzî
D) Ebherî
E) Nasîruddîn et-Tûsî

Cevap : B) Sadreddin Konevî

17. Osmanlı Beyliği’nde kurulan ilk medrese aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sahn-ı Semân medreseleri
B) Orhan Gazi Medresesi
C) İznik Medresesi
D) Nizamiye Medresesi
E) Dârülhadis Medresesi

Cevap : C) İznik Medresesi

18. Aşağıdakilerden hangisi şerh ve haşiye literatürünün konularından biri değildir?

A) Masal
B) Kanunlar ve hukukî mevzuat
C) Dinî, felsefî eserler
D) Hikemî eserler
E) Şiir ve nutuklar

Cevap : A) Masal

19. Osmanlı medreselerinde bilim dilinin Arapça olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Türkçe ile aynı dil ailesine sahip olduğu için
B) Arapça ilim için daha uygun olduğu için
C) Müslüman coğrafyanın ortak dili olduğu için
D) “Uluslararası” bir dil kullanmak için
E) Herkese hitap eden bir dille eser vermeye teşvik etmek için

Cevap : C) Müslüman coğrafyanın ortak dili olduğu için

20. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı medrese programında yer alan derslerden biri değildir?

A) Kimya
B) Hendese
C) Coğrafya
D) Mantık
E) Hesap

Cevap : C) Coğrafya