Sosyal Psikolojiye Giriş-2 Ünite-2

Giriş

Saldırganlık, sosyal psikolojide derinlemesine incelenen ve birçok teorik çerçeveye konu olan bir davranış biçimidir. Bu yazıda, saldırganlık türleri, nedenleri ve azaltılma yöntemleri üzerine odaklanacağız. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi (AUZEF) öğrencileri için hazırlanan bu çalışma, saldırganlık kavramını çeşitli perspektiflerden ele alarak ders materyallerini desteklemeyi amaçlamaktadır.

1. Araçsal Saldırganlık

Araçsal saldırganlık, belirli bir amaç doğrultusunda, genellikle öz savunma ya da rekabet gibi nedenlerle yapılan planlı saldırgan eylemleri ifade eder. Spor müsabakaları bu tür saldırganlığın tipik örneklerindendir; örneğin, boksörlerin rakiplerine yönelik müsabaka sırasındaki davranışları bu kategoride değerlendirilir. Bu bölüm, araçsal saldırganlığın tanımını, örneklerini ve sosyal psikolojideki yerini açıklamaktadır

2. Saldırganlık Kuramları

Saldırganlık, sosyal öğrenme teorisi ve biyolojik faktörler gibi çeşitli kuramlarla açıklanmıştır. Özellikle Albert Bandura’nın sosyal öğrenme teorisi, saldırgan davranışların gözlem ve taklit yoluyla edinildiğini öne sürmektedir. Bu bölüm, saldırganlığın farklı kuramlarını ve bu teorilerin saldırgan davranışların anlaşılmasına nasıl katkı sağladığını inceleyecektir.

3. Sosyal Öğrenme ve Saldırganlık

Sosyal öğrenme teorisi, özellikle çocukların saldırgan davranışları model alma yoluyla öğrendiklerini vurgular. Ebeveynler veya akranlar gibi modellerin saldırgan davranışları, çocuklar tarafından gözlemlenip taklit edilebilir. Bu süreç, özellikle medyanın saldırgan içerikleri ve çocuklar üzerindeki etkileri açısından da önemlidir.

4. Engellenme ve Saldırganlık

Engellenme teorisi, bir hedefe ulaşmada yaşanan engellemelerin bireylerde saldırganlık yaratma potansiyeline sahip olduğunu ileri sürer. Bu teori, özellikle iş veya okul gibi ortamlarda yaşanan frustrasyon durumlarında saldırgan davranışların tetiklenmesini açıklar. Bu bölüm, engellenme teorisinin temellerini ve saldırgan davranışlara olan etkisini ele alacaktır.

5. Göreceli Yoksunluk ve Saldırganlık

Göreceli yoksunluk, bireylerin veya grupların, diğerlerine kıyasla daha az kaynak veya fırsata sahip olduklarını algılaması sonucu ortaya çıkar. Bu durum, sosyal adaletsizlik algısının artması ve saldırgan davranışların tetiklenmesiyle sonuçlanabilir. Bu bölüm, göreceli yoksunluğun sosyal adaletsizlik ve saldırganlık üzerine etkilerini detaylı bir şekilde inceleyecektir.

6. Saldırganlığın Yön Değiştirmesi

Bazen bireyler, öfkelerini asıl hedeflerine yönlendiremez ve bu öfkeyi daha güvenli veya daha az riskli diğer hedeflere aktarır. Bu süreç, saldırganlığın yön değiştirerek ortaya çıkmasını ve genellikle ev içi veya iş yerinde yanlış hedeflere yönelik saldırganlık örneklerini içerir.

7. Saldırganlığın Azaltılması

Saldırganlığı azaltma yöntemleri, eğitim kurumlarından başlayarak toplumun geneline kadar uygulanabilir. Toleransın sıfır olduğu bir ortamın yaratılması, saldırganlık eğilimlerini azaltmada etkili olabilir. Bu bölüm, çeşitli azaltma stratejilerini ve bunların uygulama alanlarını tartışacaktır.

 Sonuç

Saldırganlık, birçok farklı faktörün etkileşimiyle ortaya çıkan kompleks bir sosyal davranıştır. AUZEF sosyoloji ve felsefe öğrencileri için bu çalışma, saldırganlık konusunda derinlemesine bir bilgi sunmayı ve teorik anlayışları pratik örneklerle pekiştirmeyi amaçlar. Her bölüm, ilgili araştırmalarla desteklenmekte ve konunun farklı yönlerini aydınlatmaktadır.

1. Aşağıdakilerden hangisi araçsal saldırganlığa bir örnek olabilir?

A) Bir kişinin trafikte tartıştığı birini tartaklaması
B) Yoldan geçen bir kadına etraftaki grubun cinsiyetçi sözlerle laf atması
C) İş verenin çalışanını işini yapmadığı için hakaretle azarlaması
D) Bir boksörün müsabaka sırasında rakibine yumruk atması
E) Bir ülkenin başka bir ülkeyi bombalaması

Cevap : D) Bir boksörün müsabaka sırasında rakibine yumruk atması

Araçsal saldırganlık, bir hedefe ulaşmak için bilinçli ve planlı bir şekilde kullanılan saldırgan davranışı ifade eder. Bu tür saldırganlık, genellikle öz savunma, rekabet, veya belirli bir sonuç elde etme amacı taşır ve genellikle önceden planlanmıştır.
Seçeneklerden D, “Bir boksörün müsabaka sırasında rakibine yumruk atması,” araçsal saldırganlığın bir örneğidir. Bu durumda, boksörün rakibine yumruk atması, sporun kuralları çerçevesinde ve müsabakayı kazanma amacıyla gerçekleştirilen bir eylemdir. Bu nedenle, bu eylem araçsal saldırganlık kategorisine girer.

2. Aşağıda verilen saldırganlıkla ilgili bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Saldırganlık kalıtımsal faktörlerden kaynaklanabilir.
B) Saldırganlık sosyal öğrenme sonucu ortaya çıkabilir.
C) Saldırganlığın temeli klasik koşullanma yoluyla öğrenmedir.
D) Saldırganlık engellenme sonucunda ortaya çıkabilir.
E) Saldırganlık, karşılaştırmanın doğurduğu yoksunluk hissi ile ortaya çıkabilir.

Cevap : C) Saldırganlığın temeli klasik koşullanma yoluyla öğrenmedir.

Yanlış bilgi C şıkkında verilmiştir: “Saldırganlığın temeli klasik koşullanma yoluyla öğrenmedir.” Saldırganlık, genellikle sosyal öğrenme yoluyla veya doğrudan taklit yoluyla öğrenilir; klasik koşullanma ise saldırganlığın ana öğrenme yöntemi olarak kabul edilmez. Klasik koşullanma, bireyin belirli bir uyarıcıya koşulsal bir tepki geliştirmesi sürecidir ve genellikle duygusal tepkilerin öğrenilmesinde önemlidir, ancak saldırganlık gibi karmaşık davranışların ana öğrenme mekanizması değildir. Saldırganlık daha çok operant koşullanma ve sosyal öğrenme mekanizmalarıyla ilişkilendirilir.

3. Sosyal öğrenme kuramının kurucusu kimdir?

A) Burrhus Frederic Skinner
B) Albert Bandura
C) Stanley Milgram
D) Leonard Berkowitz
E) John Watson

Cevap : B) Albert Bandura

Sosyal öğrenme kuramının kurucusu B şıkkında verilen Albert Bandura’dır. Bandura, gözlem yoluyla öğrenmenin ve taklit etmenin insan davranışının şekillendirilmesindeki önemini vurgulamış ve bu teoriyi geliştirmiştir.

4. Babasının tartıştığı bir market çalışanını hakaret ederek aşağıladığına tanık olan bir çocuğun benzer davranışı anaokulunda arkadaşına sergilemesi, saldırganlığın ortaya çıkma yolu olarak aşağıdakilerden hangisine kesin bir örnek olabilir?

A) Kalıtım
B) Edimsel koşullanma
C) Engellenme
D) Hormonlar
E) Model alarak-taklit ederek öğrenme

Cevap : E) Model alarak-taklit ederek öğrenme

Bahsedilen durum, bir çocuğun babasının davranışını taklit etmesi ve bu davranışı başka bir bağlamda sergilemesi, “model alarak-taklit ederek öğrenme”yi yansıtmaktadır. Bu öğrenme biçimi, Albert Bandura’nın sosyal öğrenme teorisinde önemli bir yer tutar ve gözlem yoluyla öğrenmeyi içerir. Dolayısıyla, doğru seçenek:
E) Model alarak-taklit ederek öğrenme.

5. Aşağıdakilerden hangisi engellenmenin saldırganlığa dönüşmesi sürecinde kesinlikle gerekli ögelerden biridir?

A) Olumsuz yoğun duygular
B) Ortamda başkalarının varlığı
C) Geçmişteki olumsuz deneyimler
D) Ortamda olaya tanık olacak kimsenin olmaması
E) Saldırıya uğrayacak kişinin daha güçsüz biri olması

Cevap : A) Olumsuz yoğun duygular

Engellenmenin saldırganlığa dönüşmesi sürecinde kesinlikle gerekli olan ögelerden biri “olumsuz yoğun duygular”dır. Engellenme teorisi, bir kişinin hedeflerine ulaşmasının engellenmesi sonucunda ortaya çıkan frustrasyonun saldırgan davranışlara yol açabileceğini öne sürer. Bu süreçte, frustrasyon olumsuz duygular yaratır ve bu duyguların yoğunluğu, saldırganlık eğilimini artırabilir. Bu nedenle, doğru seçenek:
A) Olumsuz yoğun duygular.

6. Aşağıdakilerden hangisi göreceli yoksunluk algısına yol açabilecek bir örnek değildir?

A) Bir ilkokulda sınıflardan birinin öğretmenleri tarafından müze gezisine götürülürken diğer sınıfların götürülmemesi
B) Bir futbol maçında takımlardan birinin yaptığı ofsayt hakem tarafından görülürken diğer takımın yaptığı ofsaytın fark edilmemesi
C) Prim usulü çalışılan bir şirkette en çok ciroyu yapana en yüksek primin verilmesi
D) Bir kurumda çalışanlardan bazılarının işe kurallar dışındaki saatlerde gelmesi ve bunun için bir yaptırım uygulanmaması
E) Ortalama bir Amerikan ailesi her gün yaklaşık 552 galon su kullanırken, ortalama bir Afrikalı aileye 5 galon su düşmesi

Cevap : C) Prim usulü çalışılan bir şirkette en çok ciroyu yapana en yüksek primin verilmesi

Göreceli yoksunluk, bir kişinin veya grubun kendilerini diğerleriyle karşılaştırarak daha az şansa veya kaynağa sahip olduklarını algılamaları durumudur. Bu algı, genellikle eşitsizlik veya adaletsizlik hissine neden olur. Aşağıdaki seçeneklerden hangisinin göreceli yoksunluk algısına yol açmayacağını değerlendirmek gerektiğinde, C şıkkı, “Prim usulü çalışılan bir şirkette en çok ciroyu yapana en yüksek primin verilmesi,” bu algıya yol açmayacak bir örnektir. Bu durum, performansa dayalı bir ödül sistemi olduğundan ve genellikle adil olarak görülebilecek bir yapıya sahip olduğundan, performansı karşılayan koşullara dayanmaktadır. Dolayısıyla, çalışanlar arasında göreceli yoksunluk algısına neden olma olasılığı düşüktür. Diğer seçenekler ise adaletsizlik veya eşitsiz muamele durumlarını yansıtarak göreceli yoksunluk hissini tetikleyebilir.

7. Saldırganlığı açıklayan kuramlarda aşağıdaki terim çiftlerinden hangisi yanlıştır?

A) Sosyal karşılaştırma- grup üyeliği temelli saldırganlık
B) Şiddeti kınayan toplumsal normun yokluğu- olumlu sosyal davranış
C) Engellenmişlik algısı-öfke
D) Saldırgan model- taklit etme
E) MAOA geni-saldırgan davranma ihtimali

Cevap : B) Şiddeti kınayan toplumsal normun yokluğu- olumlu sosyal davranış

Saldırganlığı açıklayan kuramlarda terimlerin doğru eşleştirilmesi önemlidir. Bu eşleştirmelerin her biri, saldırganlıkla ilgili belirli bir teorik yaklaşım veya araştırma sonucunu yansıtmalıdır. Verilen terim çiftleri içerisinde yanlış olan şıkkı belirlemek için, her bir çiftin saldırganlıkla olan ilişkisini incelemek gerekir:
A) Sosyal karşılaştırma- grup üyeliği temelli saldırganlık: Sosyal karşılaştırma, bireylerin kendilerini diğerleriyle karşılaştırmasını içerir ve bu durum bazen gruplar arası rekabet veya çatışmaya yol açabilir. Ancak, bu terim genellikle bireysel değerlendirmelerle daha çok ilgilidir ve doğrudan grup üyeliği temelli saldırganlık ile bağlantılı değildir.
B) Şiddeti kınayan toplumsal normun yokluğu- olumlu sosyal davranış: Bu eşleştirme yanlıştır çünkü şiddeti kınamayan bir toplumsal normun yokluğu genellikle olumsuz sosyal davranışlarla ilişkilendirilir, olumlu sosyal davranışlarla değil.
C) Engellenmişlik algısı-öfke: Engellenmişlik, bir hedefe ulaşmada engel teşkil eden durumlar karşısında öfke hissi uyandırabilir. Bu doğru bir eşleştirme.
D) Saldırgan model- taklit etme: Sosyal öğrenme teorisi, gözlemlenen saldırgan davranışların taklit edilebileceğini öne sürer. Bu doğru bir eşleştirme.
E) MAOA geni-saldırgan davranma ihtimali: MAOA geni, bazen “savaşçı gen” olarak adlandırılır ve araştırmalar, bu genin bazı formlarının saldırgan davranışlarla ilişkili olabileceğini göstermiştir. Bu da doğru bir eşleştirme.
Dolayısıyla, yanlış olan terim çifti B şıkkı, “Şiddeti kınayan toplumsal normun yokluğu- olumlu sosyal davranış”tır.

8. Aşağıdakilerden hangisi saldırganlığın yön değiştirerek ortaya çıkmasına bir örnek değildir?

A) Eşine kızan birinin çocuğuna bağırması
B) İş verenine öfkelenen çalışanın iş çıkışında trafikte saldırgan davranışlar sergilemesi
C) Bir grup çalışmasında kendisine gereğinden fazla iş düşen birinin grubun en sessiz üyesine sözlü olarak sataşması
D) Evde ailesine öfkelenen bir çocuğun evcil hayvanına bağırması
E) Maaşını vaktinde almayan bir işçinin iş verenine hakaret etmesi

Cevap : E) Maaşını vaktinde almayan bir işçinin iş verenine hakaret etmesi

Saldırganlığın yön değiştirerek ortaya çıkması, bir kişinin asıl hedefine yönelik öfkesini doğrudan ifade edememesi durumunda, bu öfkeyi daha zayıf veya daha az riskli bir hedefe yönlendirerek ifade etmesi sürecidir. Bu durum, saldırganlığın hedef değişikliği olarak da bilinir.
Aşağıdaki seçeneklerden A, B, C ve D seçenekleri, kişinin asıl öfkelendiği kaynağa yönelik saldırganlığını başka bir hedefe yönlendirerek ifade ettiği durumları temsil eder. Örneğin, iş yerinde yaşanan bir stresin evde çocuğa bağırma (A), iş stresinin trafikte saldırganlık (B), iş yükü stresinin grubun sessiz üyesine sataşma (C) ve evdeki öfkenin evcil hayvana yansıtılması (D) şeklinde ortaya çıkması gibi.
E seçeneği, “Maaşını vaktinde almayan bir işçinin iş verenine hakaret etmesi” ise, saldırganlığın yön değiştirmesi değil, doğrudan ve ilgili bir hedefe yönelik saldırganlık örneğidir. İşçi, öfkesini doğrudan sorunun kaynağı olan iş verenine yönelterek ifade etmiştir.
Dolayısıyla, saldırganlığın yön değiştirerek ortaya çıkmasına örnek olmayan seçenek E’dir.

9. Aşağıdakilerden hangisi saldırganlığın azaltılmasında etkili bir yöntem olabilir?

A) Gençleri saldırgan sporlara özendirme
B) Medyada saldırgan temalı içeriklere daha çok yer verme
C) Bir eğitim kurumunda arkadaşına şiddet uygulayan bir çocuğa ne olursa olsun tolerans göstermeme
D) Öfke ve hayal kırıklığı gibi duyguları bastırmayı öğrenme
E) Akran zorbalığı yapan bir çocuğun davranışlarını görmezden gelme

Cevap : C) Bir eğitim kurumunda arkadaşına şiddet uygulayan bir çocuğa ne olursa olsun tolerans göstermeme

10. Aşağıdakilerden hangisi Bobo bebek deneyindeki aşamalardan biridir?

A) Saldırganlığın uyarılması
B) Saldırganlığın görmezden gelinmesi
C) Taklit etmenin engellenmesi
D) Taklit etme sonucunda katılımcıya ceza verilmesi
E) Saldırganlığın geciktirilmesi

Cevap : A) Saldırganlığın uyarılması