Sosyal Psikolojiye Giriş-2 Ünite-3

Giriş

Yardım etme davranışı, bireylerin başkalarına yönelik fayda sağlama niyeti ile bilinçli eylemler gerçekleştirmesi olarak tanımlanabilir. İnsanlar neden yardım eder? Hangi psikolojik ve sosyal faktörler yardım etme davranışını etkiler? İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi (AUZEF) öğrencileri için hazırlanan bu çalışma, bu sorulara cevap arayarak yardım etme davranışının altında yatan temel motivasyonları ve teorileri incelemeyi amaçlamaktadır.

1. Yardım Etme Davranışının Tanımı ve Önemi

Yardım etme davranışı, altruizm ile yakından ilişkilidir ve bireyin başkalarına karşı gösterdiği özgecil davranışları içerir. Bu davranışın sosyal yapı içinde önemli bir yere sahip olduğu ve toplumsal bağları güçlendirdiği bilinmektedir. İnsanlar, doğal afetler, sağlık sorunları veya günlük yaşamın zorlukları karşısında birbirlerine destek olarak toplumun genelini güçlendirirler.

2. Kapsayıcı Seçilim ve Karşılıklılık Kuramları

Yardım etme davranışı, evrimsel biyoloji ve psikoloji teorileri tarafından farklı şekillerde açıklanmıştır. Kapsayıcı Seçilim Kuramı, genetik olarak yakın bireylere yardım etme eğilimini vurgularken, Karşılıklılık Kuramı ise bireylerin gelecekte kendilerine yardım edilmesi beklentisiyle başkalarına yardım etmelerini ele alır. Her iki teori de, insanların neden ve nasıl yardım ettiklerini anlamamıza yardımcı olur.

3. Empatik Uyarılma ve İçsel Motivasyonlar

Empatik uyarılma, bir başkasının acı veya sıkıntısına tanık olunduğunda ortaya çıkan duygusal bir tepkidir ve bu durum sıklıkla yardım etme davranışını tetikler. İçsel motivasyonlar ise, bireyin kişisel değerleri ve kendini algılama biçimiyle ilgilidir. Bu bölüm, empatinin ve içsel motivasyonların yardım davranışları üzerindeki etkilerini tartışmaktadır.

4. Sosyal ve Situasyonel Faktörler

Yardım etme davranışı, çeşitli sosyal ve situasyonel faktörler tarafından da etkilenir. Örneğin, bir bireyin grup içindeki davranışı, anonimlik durumu ve çevresel faktörler yardım etme eğilimini artırabilir veya azaltabilir. Bu bölüm, bu faktörlerin yardım etme davranışını nasıl şekillendirdiğini ve sosyal psikolojik açıdan ne anlama geldiğini inceleyecektir.

5. Schwartz’ın Yardım Etme Modeli

Schwartz’ın dokuz basamaklı yardım etme modeli, bir bireyin yardım etme sürecinde karşılaştığı aşamaları detaylı bir şekilde açıklar. Model, bireyin karşılaştığı ihtiyacı algılamasından, yardım edebilme kapasitesini değerlendirmeye ve sonunda eyleme geçmeye kadar olan süreci içerir. Bu model, yardım davranışının psikolojik süreçlerini anlamak için kritik bir çerçeve sunar.

 Sonuç

Yardım etme davranışı, bireyler arası ilişkilerde ve toplumsal yapıda merkezi bir role sahiptir. Bu davranışın, empati, özgecilik ve sosyal karşılıklılık gibi çeşitli motivasyonlar tarafından desteklendiği görülmektedir. AUZEF sosyoloji ve felsefe öğrencileri için bu çalışma, yardım etme davranışının altında yatan temel dinamikleri kapsamlı bir şekilde ele almakta ve teorik bilgileri günlük yaşam bağlamında somutlaştırmaktadır.

1. İnsanların bir diğer canlının ihtiyaçlarını gidermek amacını taşıyan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yardım Etme Davranışı
B) Sosyal Öğrenme
C) İtaat Etme
D) Sosyal Tepki
E) Kalıpyargılar

Cevap : A) Yardım Etme Davranışı

İnsanların bir diğer canlının ihtiyaçlarını gidermek amacını taşıyan kavram A) Yardım Etme Davranışı olarak tanımlanır. Yardım etme davranışı, bir bireyin başka bir kişiye ya da canlıya fayda sağlamak amacıyla bilinçli olarak eylemde bulunmasını ifade eder. Bu kavram, altruizm ile yakından ilişkilidir ve bireyin başkalarına yardım etme motivasyonu üzerine yoğunlaşır.

2. Kapsayıcı Seçilim Kuramına göre kimlere yardım davranışında bulunulur?

A) Sadece yakın dostlara
B) Kan bağı olup olmamasına bakmadan tüm akrabalara
C) Kan bağı olan akrabalara
D) Tanıdık olan herkese
E) Tanıdık tanımadık herkese

Cevap : C) Kan bağı olan akrabalara

Kapsayıcı Seçilim Kuramı, evrimsel biyoloji kavramlarından biridir ve genlerin bir sonraki nesle aktarılmasını maksimize etmek amacıyla bireylerin kendi genlerini paylaştığı akrabalarına yardım etme eğilimini açıklar. Bu teoriye göre, bireyler en çok genetik olarak benzedikleri kişilere, yani kan bağı olan akrabalara yardım etme olasılığı daha yüksektir. Bu, “genetik özbenzerlik” ve “genetik çıkarların maksimizasyonu” prensipleriyle açıklanır. Dolayısıyla doğru yanıt:
C) Kan bağı olan akrabalara olacaktır.

3. İnsanların “Ben yardım edersem ihtiyacım olduğunda bir başkası da bana yardım edecektir” önermesiyle yardım davranışı göstermesi hangi kuramı akla getirmektedir?

A) Empatik Özgecilik Kuramı
B) Sosyal Öğrenme Kuram
C) Çok Düzeyli Seçilim Kuramı
D) Kapsayıcı Seçilim Kuramı
E) Karşılıklılık Kuramı

Cevap : E) Karşılıklılık Kuramı

İnsanların “Ben yardım edersem ihtiyacım olduğunda bir başkası da bana yardım edecektir” şeklinde düşünerek yardım davranışı göstermesi, E) Karşılıklılık Kuramı ile ilişkilendirilebilir. Karşılıklılık Kuramı, insanların başkalarına yardım etme nedenlerinden birinin, bu davranışın gelecekte kendilerine karşı benzer bir yardım davranışının gerçekleşmesi beklentisi olduğunu öne sürer. Bu kuram, sosyal ilişkilerde karşılıklı fayda sağlama ve destek alışverişinin önemini vurgular.

4. Bir kişinin bir arkadaşından kendisini ders çalıştırmasını istemesi Carlo ve Randall’ın sınıfladığı hangi tür yardım davranışına girmektedir?

A) Özgeci Yardım Davranışı
B) İtaatkâr Yardım Davranışı
C) Duygusal Yardım Davranışı
D) Kamusal yardım Davranışı
E) Bireysel Yardım Davranışı

Cevap : B) İtaatkâr Yardım Davranışı

5. Hangisi Carlo ve Randall’ın sınıfladığı yardım davranışı türlerinden değildir?

A) Özgeci Yardım Davranışı
B) İtaatkâr Yardım Davranışı
C) Duygusal Yardım Davranışı
D) Kamusal yardım Davranışı
E) Bireysel Yardım Davranışı

Cevap : E) Bireysel Yardım Davranışı

6. Yardım davranışının ortaya çıkıp çıkmamasında hangileri değerlendirilen faktörler arasında değildir?

A) Empatik Uyarılma
B) Dünyevi Uyarılma
C) Duygusal Uyarılma
D) Sosyal Beklentiler
E) İçsel Beklentiler

Cevap : B) Dünyevi Uyarılma

Yardım davranışının ortaya çıkıp çıkmamasında değerlendirilen faktörler arasında, genellikle empati, sosyal ve içsel beklentiler gibi duygusal ve motivasyonel unsurlar ön plandadır. Bunlar, bir bireyin başka birine yardım edip etmeme kararını etkileyebilir.
Bu seçenekler arasında B) Dünyevi Uyarılma, yardım davranışının değerlendirilmesinde kullanılan bir terim değildir. Empatik uyarılma, duygusal uyarılma, sosyal ve içsel beklentiler, yardım davranışını açıklamak için yaygın olarak kullanılan psikolojik faktörlerdir. Dünyevi uyarılma ise bu bağlamda anlamlı bir kategori veya faktör değildir.

7. “Ben yardım sever biriyimdir öyleyse insanlara yardım etmeliyim” diye düşünen bir bireyin yardım davranışının ortaya çıkıp çıkmayacağını belirleyen faktörlerden hangisini değerlendirdiğini söyleyebiliriz?

A) Empatik Uyarılma
B) Dünyevi Uyarılma
C) Duygusal Uyarılma
D) Sosyal Beklentiler
E) İçsel Beklentiler

Cevap : E) İçsel Beklentiler

“Ben yardım sever biriyimdir öyleyse insanlara yardım etmeliyim” diyen bir bireyin düşüncesi, kişisel değerler ve öz-kavram ile ilişkilidir. Bu tür bir ifade, bir bireyin kendini nasıl gördüğü ve bu öz-kavramın davranışlarına nasıl yansıdığı ile ilgilidir. Bu bağlamda, söz konusu düşünce tarzı, E) İçsel Beklentiler kategorisine girer. İçsel beklentiler, bireyin kendine yönelik inançları ve beklentileri olarak tanımlanabilir ve bu, kişinin kendi değerlerine ve kendine dair algılarına dayalı olarak yardım etme motivasyonunu içerir. Bu durumda, birey kendini yardımsever olarak tanımladığı için bu kimliğe uygun davranışları sergileme eğilimi gösterebilir.

8. Bireyin “senin paraya ihtiyacın var ancak ben o kadar paraya sahip değilim” şeklinde karşısındakinin talebini reddetme sebebi Schwartz’ın dokuz basamaklı yapısına göre hangi adıma vurgu yapmaktadır?

A) İhtiyaç halindeki kişinin farkındalığı
B) İhtiyacı giderebilecek davranışların varlığının algısı
C) İhtiyacı giderebilmek için kendi beceri-yeteneklerinin farkındalığı
D) İhtiyaç durumunu inkâr
E) Önceki adımların tekrarlanması

Cevap : C) İhtiyacı giderebilmek için kendi beceri-yeteneklerinin farkındalığı

Schwartz’ın dokuz basamaklı yardım etme davranışı modeli, bir bireyin yardım etme sürecinde karşılaştığı çeşitli aşamaları içerir. Bu modelde, bir kişinin yardım talebini reddetmesi genellikle kendisinin o anki durumu ve kapasitesiyle ilgili bir değerlendirmeye dayanır.
“Bireyin ‘senin paraya ihtiyacın var ancak ben o kadar paraya sahip değilim’ şeklinde karşısındakinin talebini reddetmesi” ifadesi, Schwartz’ın modelindeki C) İhtiyacı giderebilmek için kendi beceri-yeteneklerinin farkındalığı adımına vurgu yapmaktadır. Bu adım, bireyin ihtiyacı karşılayacak kaynaklara sahip olup olmadığının farkına varılmasını ve bu durumda yardım edip edemeyeceğinin değerlendirilmesini içerir. Burada, bireyin kendisinin maddi kapasitesinin yetersiz olduğu farkındalığı söz konusudur, dolayısıyla ihtiyacı karşılayamayacağını belirtmektedir.

9. Aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Eğitim düzeyi arttıkça yardım davranışının miktarı ve sıklığı azalır
B) Yaş düştükçe yardım davranışının miktarı ve sıklığı azalır
C) Her zaman kadınlar erkeklere göre daha yardımseverdirler
D) Anonim olan kişiler daha fazla miktar ve sıklıkta yardım ederler
E) İnsanların sahip oldukları değer tiplerinin yardım davranışı üzerinde bir etkisi bulunmamaktadır.

Cevap : B) Yaş düştükçe yardım davranışının miktarı ve sıklığı azalır

10. Tek başınayken yardım davranışında bulunmayan bir kişinin başka kişiler varken yardım davranış göstermesi aşağıdakilerden hangisi ile ilgilidir?

A) Cinsiyet
B) Yaş
C) Eğitim
D) Anonimlik
E) Değerler

Cevap : D) Anonimlik

Bir kişinin tek başına iken yardım davranışında bulunmamakla birlikte, başkalarının yanında yardım davranışı sergilemesi, D) Anonimlik faktörü ile ilişkilendirilebilir. Bu durum, sosyal varlık teorisinin bir göstergesi olabilir. Sosyal varlık teorisi, bireylerin başkalarının gözlemi altında olduklarında davranışlarını değiştirebileceğini önerir. Buna göre, bireyler başkaları tarafından izlendiklerini hissettiklerinde, onaylanma veya olumlu bir sosyal imaj yaratma isteği nedeniyle daha yardımsever davranabilirler. Bu, anonim olmadıkları durumlarda sosyal baskının ve gözlem altında olmanın davranışları nasıl etkileyebileceğine dair bir örnektir.