Borçlar Hukuku Ünite – 3

3. SÖZLEŞMENİN GEÇERLİLİK ŞARTLARI

ANAHTAR KAVRAMLAR:

sözleşmenin geçerlilik şartları, hata, hile, korkutma

İptal Hakkının Kullanılması: Yenilik doğuran bir hak olan iptal hakkı, hak sahibi
tarafından karşı tarafa yöneltilecek tek taraflı bir irade beyanıyla kullanılır ve bu beyanın karşı
tarafa ulaşması ile sözleşme iptal edilmiş olur.
*Sözleşmenin iptali kural olarak geriye etkilidir. İki tarafta ifa edilmemiş edimlerin
ifasını talep edemeyecekleri gibi, iptal hakkının kullanılmasından önce ifa edilmiş edimleri de
geri isteyebilirler.

Sürekli borç ilişkisi doğuran sözleşmelerde, iptalin geçmişe etkili olması işin niteliğine
uygun görülmediğinden, genellikle dürüstlük kuralından yararlanılarak burada,
hükümsüzlüğün iptal anına kadar ki edimleri etkilemeyeceği kabul edilmektedir. Bu tür borç
ilişkilerinde iptalin sözleşmeye etkisi ileriye dönük olur ve baştan iptale kadar verilenler
geçerli olur

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti

Sözleşmenin geçerli olabilmesi için tarafların o akdi yapmaya ehil olmaları gerekir.
Kişiyi irade beyanı vermeye yönelten iradenin oluşumunda sakatlık olabilir. Gerçeğe aykırı
bir iradenin oluşması halinde beyan sağlıklı olmaz. İrade beyanının sıhhatli olmaması, diğer
bir ifade ile irade beyanındaki sakatlık ya beyanın iradeye uymamasından ya da iradenin
oluşumundaki bir etkenden ileri gelir.

a) Sözleşmenin mahiyetinde yanılma
b) Adi hesap yanılması
c) Miktarda yanılma
d) Sözleşme konusu olan şeyde yanılma
e) Sözleşmenin diğer tarafının şahsında yanılma

Cevap : b) Adi hesap yanılması

a) Konusunun ahlaka aykırı olması
b) Konusunun kişilik haklarına aykırı olması
c) Kanuni şekil koşuluna uyulmadan yapılmış olması
d) Konusunun kamu düzenine aykırı olması
e) Konusunun sonradan imkânsız hale gelmesi.

Cevap : e) Konusunun sonradan imkânsız hale gelmesi.

Cevap : c) İradesi sakatlanan kişinin sözleşmeye icazet vermiş olması halinde tazminat talep etme hakkı kalmaz.

Cevap : b) Sözleşmenin iptali kural olarak yalnızca ileriye etkili olarak sözleşmeyi ortadan
kaldırır.

Sürekli borç ilişkisi doğuran sözleşmelerde, iptalin geçmişe etkili olması işin niteliğine
uygun görülmediğinden, genellikle dürüstlük kuralından yararlanılarak burada,
hükümsüzlüğün iptal anına kadar ki edimleri etkilemeyeceği kabul edilmektedir. Bu tür borç
ilişkilerinde iptalin sözleşmeye etkisi ileriye dönük olur ve baştan iptale kadar verilenler
geçerli olur.

*İrade, tehdit sonucu sakatlanmalıdır. Herhangi bir tehdit olmasaydı bile irade yine o
yönde oluşacak idiyse, burada korkutma yoktur.
* Ağır, ciddi ve derhal vuku bulacak bir tehdit söz konusu olmalıdır..
* Tehdidin sözleşmenin tarafına ya da yakınlarına yönelik olması gerekir.
* Tehdidin hukuka aykırı olması gerekir.
* Sözleşme, tehdidin yarattığı korku sonucu yapılmış olmalıdır.

Korkutmaya maruz kalan taraf o sözleşmeyle bağlı olmaz (TBK m. 37). Korkutmaya
maruz kalan taraf korkunun ortadan kalkmasından sonra 1 yıl içinde akdi iptal ettirebilir
(TBK m.39/1). Bu yapılmazsa sözleşme geçerli hale gelir.

Türk Borçlar Kanunu m. 35’e göre, yanılma sebebiyle akdi iptal eden taraf, eğer
yanılma kendi kusurundan ileri gelmişse sözleşmenin hükümsüzlüğü yüzünden karşı tarafın
uğradığı zararı tazmine mecburdur.
Tazmin edilecek zarar, kural olarak geçerli olduğuna inanılan sözleşmenin belirli bir
sebepten dolayı hüküm ifade etmemesi üzerine uğranılan menfi zarardır. Geçerli bir
sözleşmenin ifa edilmemesi yüzünden tarafların uğradığı müspet zararın ise, TBK m.35(2)’ye
göre, hâkim tarafından durum hakkaniyeti gerektiriyorsa giderilmesine karar verebilir.

Yanılan, sözleşmeyi yaparken belirli nitelikleri olan bir kişiyi dikkate almasına
karşın başka bir kişi için iradesini açıklamışsa, bir beyanda yanılma söz konusudur. Örneğin,
bakıcı A, B’nin iki çocuğundan engelli olmayan C için bakım işini üstlenmek isterken
yanlışlıkla engelli olan çocuğu D için bakım işini üstlenmişse bu tür bir yanılma söz konusu
olur.

Sözleşmenin geçerliliğine etki eden imkânsızlığın, sözleşmenin yapıldığı anda
objektif olarak, yani herkes için geçerli olarak imkânsız olması gerekmektedir. Sadece borcu
yüklenen taraf için imkânsızlık söz konusu ise bu sübjektif imkânsızlıktır ve sözleşmenin
geçerliliğine etki etmez. Sözleşme geçerlidir ve borcunu yerine getirmeyen borçlu bundan
sorumlu olur.