Borçlar Hukuku Ünite – 2

2. SÖZLEŞME KAVRAMI, SÖZLEŞMENİN KURULMASI

Dürüstlük Kuralına Dayandırılan Sözleşme Benzeri Borç İlişkileri

a- Sözleşme müzakerelerinde kusurlu davranış

( culpa in contrahendo ) varsa ağırlıklı
görüş sözleşme yükümlerinin uygulanması doğrultusundadır. Burada borç ilişkisi dürüstlük
kuralından doğduğuiçin , tarafların sözleşme görüşmesi amacıyla ilişki kurmaları yeterlidir.
Sonradan bu sözleşmeyi yapmaktan vazgeçmeleri veya sözleşmenin geçersiz olması
sorumluluğun borca aykırılığa dayanmasını önlemez.

b- Sözleşmenin ard ( sonraki ) etkisi:

Bazen mevcut bir sözleşme bağı sona erdikten sonra da tarafların bu sözleşme dolayısıyla kurdukları yakınlık bazı zarar verici davranışlara
zemin oluşturur. İşte bu tür zararlara sebep olan kusurlu davranışlara sözleşmenin ard etkisi
denir. Burada dürüstlük kuralından doğan borç ilişkisi, sadece birbirlerine zarar vermeme
yükümlülüğünden ibarettir.

c- 3. kişiyi koruyucu etkili sözleşme:

Taraflardan birinin yakınları diğer tarafın borca aykırı davranışından zarar görürse, eğer borca aykırı davranan taraf diğer tarafın yakınlarının da bundan zarar göreceğini sözleşme kurulurken düşünebilecek durumda ise bunlara karşı
borca aykırılık yükümlerine göre sorumlu olması kabul edilmektedir.

d- Edim yükünden bağımsız borç ilişkisi:

Bu görüş birbirlerinin güvenliğini gözetmelerini gerektirecek kadar yakın ilişkiye giren herkesin arasında bir borç ilişkisinin
doğacağını kabul etmektedir. Taraflar arasında bazen hiçbir sözleşme ilişkisi olmayabilir.
Ancak konumları itibariyle bir takım sosyal ilişkilere girmeye hazır olan kişilerin bu ilişki
gereği zarar vermeme borcunun doğduğu bazı durumlar vardır. Taraflar arasında sözleşme
olmasa da sosyal ilişkinin doğmasına sebebiyet veren kişi uğranılan zararı tazminle
yükümlüdür.

e- Fiili Sözleşme İlişkisi:

Bu teoriye göre, sözleşme yapmak ve böylece bir karşı edim
borç lanmak şartıyla kamuya sunulan hizmetlerden yararlanan kişi gerçekte böyle bir sözleşme
yapmak istemeksizin karşılıksız olarak bu hizmetten yararlanmış olsa bile, dürüstlük kuralı uyarınca fiilen kurulmuş olan bir borç ilişkisi ile bunun bedelini borçlanmış sayılacaktır.

Bu sonuc için sunulan edimden yararlanılmış olması yeterli görulmektedir.

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti

Hukuki işlem, hukukun işlemi yapanın arzusuna uygun hukuki sonuç bağladığı irade
beyanıdır. Sözleşmeler iki taraflı hukuki muamelelerdir. İki taraf arasında karşılıklı ve
birbirine uygun irade beyanlarıyla kurulur ve borç ilişkisinin en önemli kaynağını
oluştururlar. Sözleşmenin kurulması için öneri ile kabulün birleşmesi lazımdır. Bunun içinde
irade beyanın öneri ve kabul sayılıp sayılmayacağı ile irade beyanının ne anlama geldiği
güven teorisi çerçevesinde değerlendirilir.

?a) Talep
b) Öneri
c) Öneriye davet
d) Kabul
e) Alacak

Cevap : b) Öneri

a) Hazır olanlar arasında sözleşme öneri beyanı yapıldığı anda kurulur.
b) Hazır olmayanlar arasında sözleşme kabul beyanı gönderildiği anda kurulur.
c) Hazır olmayanlar arasında sözleşme öneri beyanı yapıldığı andan itibaren hüküm ve
sonuçlarını doğurur.
d) Hazır olmayanlar arasında sözleşme kabul beyanı öneriyi yapana vardığı anda
kurulur.
e) Hazır olmayanlar arasında sözleşme kabul beyanı öğrenildiği andan itibaren hüküm
ve sonuçlarını doğurur.

Cevap : d) Hazır olmayanlar arasında sözleşme kabul beyanı öneriyi yapana vardığı anda
kurulur.

a) A firmasının gönderdiği faks yazısının hukuki niteliği öneriye davettir.
b) B firmasının cevap yazısının hukuki niteliği kabul beyanıdır.
c) A firmasının malları gemiyle göndermesi önerinin kabulü anlamına gelmez.
d) B firmasının cevap faksı yeni bir öneri beyanıdır.
e) Olayda taraflar arasında sözleşme kurulmamıştır.

Cevap : d) B firmasının cevap faksı yeni bir öneri beyanıdır.

a) Otomobili ile (A)’nın, karşıdan karşıya geçen (B)’yi yaralaması.
b) Komşusu (B) tatildeyken evini su basması üzerine (A)’nın, evine girerek boruları
tamir ettirmesi.
c) Kumaş almak için girdiği mağazada kafasına bir top kumaş düşmesi sonucu
(A)’nın yaralanması.
d) Fabrikanın zehirli atıklarını nehre vermesi sonucu çiftçilerin ürünlerinin zayi
olması.
e) A’nın aralarındaki geçerli sözleşme gereği, B’nin evini boyarken, onun eşyalarına
zara vermesi

Cevap : c) Kumaş almak için girdiği mağazada kafasına bir top kumaş düşmesi sonucu
(A)’nın yaralanması.

Öneri, bir sözleşmenin kurulması için gerekli olan irade beyanlarından zaman
itibariyle, önce yapılanıdır. Öneriyi mutlaka alacaklının yapması gibi bir kural yoktur, öneriyi
borç altına girmek isteyen kişi de yapabilir. Öneri, yönetilmesi gerekli bir irade beyanı ile
yapılır. Bunun tek bir şahsa yönelik olması zorunlu değildir. Öneri, öneride bulunanın karşı
tarafın kabulüyle sözleşmenin kurulmasını arzu ettiği irade beyanıdır. Beyan eğer ki
müzakereye amacını taşıyorsa, önerden değil öneriye davetten söz edilir.

Bu teoriye göre, sözleşme yapmak ve böylece bir karşı edim borçlanmak şartıyla
kamuya sunulan hizmetlerden yararlanan kişi gerçekte böyle bir sözleşme yapmak
istemeksizin karşılıksız olarak bu hizmetten yararlanmış olsa bile, dürüstlük kuralı uyarınca
fiilen kurulmuş olan bir borç ilişkisi ile bunun bedelini borçlanmış sayılacaktır. Bu sonuç için
sunulan edimden yararlanılmış olması yeterli görülmektedir.

Bu teoriye göre, mevcut bir sözleşme bağı sona erdikten sonra da tarafların bu
sözleşme dolayısıyla kurdukları yakınlık bazı zarar verici davranışlara zemin oluşturur. İşte
bu tür zararlara sebep olan kusurlu davranışlara sözleşmenin ard etkisi denir. Burada
dürüstlük kuralından doğan borç ilişkisi, sadece birbirlerine zarar vermeme yükümlülüğünden
ibarettir.

Öneride bulunan kabul beyanını yapıldığı anda öğreniyorsa, sözleşme kabul
beyanının yapıldığı anda kurulmuş olur ve hükümleri de o anda yürürlüğe girer. Fakat taraflar
sözleşmenin hükümlerinin yürürlüğe girmesini belli bir vadeye bağlamışlarsa, sözleşmenin
hükümleri o tarihte yürürlüğe girer.

Kabul mutlaka önerinin yöneltildiği şahıs tarafından yapılmalıdır. Kendisine öneri
yöneltilmiş olmayan bir kimsenin beyanı kabul etmesi ancak yeni bir öneri oluşturabilir.
Muhatabın beyanı öneriyi kayıtsız-şartsız kabul etmelidir. Esaslı unsurlarda olmasa bile,
evetin dışında ileri sürülen bir ama bu beyanı kabul olmaktan çıkarıp yeni bir öneri haline
getirir.

Kabul için süre belirlenmeksizin hazır olan bir kişiye yapılan öneri hemen kabul
edilmezse; öneren, önerisiyle bağlılıktan kurtulur ( TBK. m.4/f.1 ). Hazır olanlar arasında
yapılan öneri, önerinin yapıldığı anda öğrenilebilmesini ifade eder. Aynı mekândaki veya
telefon bilgisayar gibi iletişim sistemleriyle yapılan öneriler hazırlar arasında yapılan öneri
olarak kabul edilmektedir.