SAĞ108U Sağlık Psikolojisi Ünite -8

Modern sağlık bilimleri, tıbbi hastalıkların ve tedavilerinin anlaşılmasında biyopsikososyal modeli temel almaktadır. Bu model, hastalıkların sadece biyolojik nedenlerle değil, psikolojik ve sosyal faktörlerle de yakından ilişkili olduğunu öne sürer. Bu makalede, sıkça karşılaşılan tıbbi hastalıklar; kalp-damar hastalıkları, kanser, diyabet, inme ve obezite-metabolik sendrom, biyopsikososyal çerçeve içinde ele alınmaktadır .

Kalp-Damar Hastalıkları:

Dünya genelinde en yaygın ölüm nedenlerinden biri olan kalp-damar hastalıkları; hipertansiyon, koroner arter hastalığı ve kalp yetmezliği şeklinde sınıflandırılır. Hipertansiyon, yüksek kan basıncıyla karakterize edilirken; koroner arter hastalığı, kalbi besleyen damarların tıkanıklığı sonucu oluşur. Kalp yetmezliği ise, kalbin kanı yeterince pompalayamaması durumudur .

Kanser:

Anormal hücre büyümesi sonucu ortaya çıkan kanser, dokulara ve organlara zarar verir. Metastaz yoluyla çevre dokulara yayılabilir. Akciğer, kolorektal, meme, prostat, deri ve mide kanserleri en sık görülen kanser türleridir .

Diyabet:

Pankreasın yeterli insülin üretememesi veya insülinin vücutta etkin kullanılamaması sonucu gelişen diyabet, yüksek kan şekeri seviyeleriyle karakterizedir. Diyabetin yaygınlığı giderek artmakta ve bu durum, başta kalp-damar hastalıkları ve inme olmak üzere birçok komplikasyona neden olabilmektedir .

İnme:

Beyin damarlarının tıkanıklığı veya kanaması sonucu meydana gelen inme, dünya genelinde ölüm ve sakatlık nedenleri arasında önemli bir yer tutar. İnme geçiren hastalar, felç, bilişsel bozukluklar, dengesizlik ve bilinç değişiklikleri gibi bir dizi nörolojik problemle karşı karşıya kalabilir .

Obezite-Metabolik Sendrom:

Obezite, aşırı yağ birikimi ile karakterize edilir ve beden kitle indeksi ≥30 olarak tanımlanır. Metabolik sendrom ise, bel çevresinde kalınlaşma, kan lipid düzeylerinde bozukluk, yüksek kan basıncı ve yüksek açlık kan şekeri gibi durumlarla kendini gösterir. Hem obezite hem de metabolik sendrom, kalp-damar hastalıkları, diyabet ve kanser gibi kronik hastalıklar için önemli risk faktörleridir

Bu makale, sağlık profesyonelleri ve öğrencilerin, sık görülen tıbbi hastalıkların biyopsikososyal yönlerini daha iyi anlamalarına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Anlayışımız ne kadar bütüncül olursa, hastalıkların önlenmesi ve yönetilmesi konusunda o kadar etkili olabiliriz.

1 Aşağıdakilerden hangisi sık görülen kalpdamar hastalıklarından biri değildir?

A. Hipertansiyon
B. Artmış kan basıncı
C. Kalp yetmezliği
D. Koroner arter hastalığı
E. Diyabet

Cevap : E. Diyabet

Diyabet ve Kalp-Damar Hastalıkları İlişkisi

Diyabet, sık görülen kalp-damar hastalıklarından biri değildir; ancak kalp-damar hastalıklarının gelişiminde önemli bir risk faktörüdür. Diyabet, vücudun kan şekerini düzenleme yeteneğinin bozulduğu kronik bir durumdur ve kalp hastalığı, inme gibi kalp-damar hastalıklarının riskini artırır.

2 Hipertansiyon ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A. Sistolik kan basıncının ≥140 mmHg ve/veya diastolik kan basıncının ≥90 mmHg üzerinde ölçülmesi hipertansiyon olarak tanımlanmaktadır.
B. Erken gerçekleşen ölümlerin en sık nedeni hipertansiyondur.
C. Sistolik kan basıncının ≥120 mmHg ve/veya diastolik kan basıncının ≥80 mmHg üzerinde ölçülmesi hipertansiyon olarak tanımlanmaktadır.
D. Ailesinde hipertansiyon bulunan kişilerde hipertansiyon daha sık ortaya çıkmaktadır.
E. Sigara kullanımı hipertansiyon için bir risk faktörüdür.

Cevap : C. Sistolik kan basıncının ≥120 mmHg ve/veya diastolik kan basıncının ≥80 mmHg üzerinde ölçülmesi hipertansiyon olarak tanımlanmaktadır.

Hipertansiyon Tanımı ve Yanılgılar

Hipertansiyon, sistolik kan basıncının 140 mmHg ve/veya diastolik kan basıncının 90 mmHg üzerinde ölçülmesiyle tanımlanır. 120/80 mmHg ve üzeri değerler yüksek normal kabul edilir, ancak hipertansiyon tanısı için belirtilen değerler daha yüksektir

3 Aşağıdaki risk etmenlerinden hangisi kanser gelişiminde etkili değildir?

A. Kronik stres
B. Obezite
C. Sigara kullanımı
D. Genetik risk
E. Fiziksel egzersiz

Cevap : E. Fiziksel egzersiz

Kanser Gelişiminde Etkili Olmayan Risk Etmenleri

Fiziksel egzersiz, kanser gelişiminde etkili bir risk etmeni değildir; aksine, birçok çalışma düzenli fiziksel aktivitenin özellikle kolorektal kanser ve meme kanseri riskini azalttığını göstermiştir

4 Aşağıdakilerden hangisi sık görülen kanser türlerinden biri değildir?

A. Kolorektal kanserler
B. Meme kanseri
C. Akciğer kanseri
D. Pankreas kanseri
E. Prostat kanseri

Cevap : D. Pankreas kanseri

Sık Görülen Kanser Türleri

Pankreas kanseri, diğer kanser türlerine göre daha az yaygındır ancak yüksek ölüm oranıyla bilinir. Sık görülen kanser türleri arasında akciğer, meme, prostat ve kolorektal kanserler yer alır

5 Diyabetle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A. Diyabet hiperglisemi ile seyreden kronik bir hastalıktır.
B. Tip 2 Diyabet Tip 1’e göre daha sık görülür.
C. Tip 2 Diyabet genellikle çocuklarda görülür.
D. Diyabetin kontrol edilmemesi uzun dönemde birçok sistemi olumsuz etkiler.
E. Diyabetin ilerleyen aşamalarında genellikle insülin takviyesi gerekir.

Cevap : C. Tip 2 Diyabet genellikle çocuklarda görülür.

Diyabetle İlgili Yanlış Anlayışlar

Tip 2 Diyabet, genellikle erişkinlerde görülür ve yaşam tarzı faktörleriyle yakından ilişkilidir. Tip 1 Diyabet ise çocukluk ve ergenlik dönemlerinde daha yaygındır ve genellikle otomatik bağışıklık tepkileriyle ilişkilidir

6 Aşağıdakilerden hangisi diyabetin belirtilerinden biri değildir?

A. Sık idrara çıkma
B. Çok su içme
C. Kilo kaybı
D. Nefes darlığı
E. Ağız kuruluğu

Cevap : D. Nefes darlığı

Diyabetin Belirtileri

Nefes darlığı, tipik bir diyabet belirtisi değildir. Diyabetin yaygın belirtileri arasında sık idrara çıkma, çok su içme, kilo kaybı ve ağız kuruluğu yer alır

7 Aşağıdakilerden hangisi inme riskini arttıran faktörlerden biri değildir?

A. Hipertansiyon
B. Kalp-damar hastalıkları
C. Diyabet
D. Genç olmak
E. Kalp ritim bozuklukları

Cevap : D. Genç olmak

İnme Risk Faktörleri

Genç olmak, inme riskini artıran faktörler arasında genellikle yer almaz. Hipertansiyon, kalp-damar hastalıkları, diyabet ve kalp ritim bozuklukları gibi durumlar daha belirgin risk faktörleridir.

8 Aşağıdakilerden hangisi inme hastalıklarında sık görülen ruhsal bozukluklardan biri değildir?

A. Şizofreni
B. Depresyon
C. Demans
D. Kaygı bozuklukları
E. Uyum bozuklukları

Cevap : A. Şizofreni

İnme Sonrası Sık Görülen Ruhsal Bozukluklar

Şizofreni, inme hastalıklarında sık görülen ruhsal bozukluklardan biri değildir. İnme sonrası daha sık rastlanan ruhsal durumlar arasında depresyon, demans, kaygı bozuklukları ve uyum bozuklukları bulunur

9 Beden kitle indeksinin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

A. vücut ağırlığı /boy
B. boy X vücut ağırlığı/100
C. boy/vücut ağırlığı2
D. 100-vücut ağırlığı/boy
E. vücut ağırlığı/boy2

Cevap : E. vücut ağırlığı/boy2

Beden Kitle İndeksi Formülü

Beden kitle indeksi (BKİ), vücut ağırlığının, boyun metre cinsinden karesine bölünmesiyle hesaplanır. Bu formül, bireyin ağırlığının, boyuna göre sağlıklı olup olmadığını değerlendirmede kullanılır

10 Aşağıdakilerden hangisi metabolik sendromun bileşenlerinden biri değildir?

A. Açlık kan şekerinde yükseklik olması
B. Hipertansiyon
C. Kan HDL düzeyinin yüksek olması
D. Bel çevresinin kalın olması
E. Kan trigliserid düzeyinin yüksek olması

Cevap : C. Kan HDL düzeyinin yüksek olması

Metabolik Sendrom Bileşenleri

Kan HDL (iyi kolesterol) düzeyinin yüksek olması, metabolik sendromun bileşenlerinden biri değildir. Metabolik sendrom; açlık kan şekerinde yükseklik, hipertansiyon, bel çevresinde artış ve kan trigliserid düzeylerinde yükseklik gibi durumları içerir.