Mikro İktisat

Giriş

İktisat, sınırsız insan ihtiyaçları ile kıt kaynaklar arasında bir denge kurma bilimidir. Bu bilim dalı, birey ve firma kararlarını inceleyen mikro iktisat ile enflasyon, işsizlik gibi toplulaştırılmış ekonomik davranışları inceleyen makro iktisat olarak ikiye ayrılır. Mikro iktisadın temelinde, bir kararın alternatifinden vazgeçme bedelini ifade eden fırsat maliyeti kavramı yatar.

Arz ve Talep Mekanizması

Piyasa ekonomilerinde fiyatlar, arz ve talep güçlerinin etkileşimiyle belirlenir. Alfred Marshall, arz ve talebin eşanlı değerlendirilmesiyle kısmi denge analizini iktisada kazandırmıştır.

• Talep: Tüketicilerin değişik fiyat düzeylerinde satın almaya razı olacakları mal miktarını ifade eder. Talep Kanunu, diğer koşullar sabitken (ceteris paribus), bir malın fiyatı ile o maldan satın alınmak istenen miktar arasında ters yönlü bir ilişki olduğunu belirtir.
• Arz: Üreticilerin piyasaya sunduğu mal miktarıdır. Bir endüstrideki bütün firmaların arz eğrilerinin yatay toplamına “piyasa arz eğrisi” denir.
• Eğri Kaymaları: Malın fiyatı dışındaki faktörler eğrileri kaydırır. Örneğin, “üretim faktör fiyatlarının artması” (maliyet artışı) arz eğrisini sola kaydırır (arz azalır). Aksine, “üretim teknolojisinin gelişmesi” gibi maliyetleri düşüren faktörler arz eğrisini sağa kaydırır (arz artar).
• Denge Değişimleri: Arz sola kayarken (azalırken), talep de eşit miktarda ve ters yönde (sağa, yani artış) kayarsa, miktar üzerindeki zıt etkiler birbirini götürür ve “piyasa denge miktarı değişmezken piyasa fiyatı yükselir”.

Piyasa Aksaklıkları ve Özel Piyasalar

Bazen piyasa fiyatı devlet müdahalesiyle belirlenir. Mal darlığından yararlanarak yasal tavan fiyatın üzerinde satış yapılmasına “karaborsa” denir. Piyasada çok sayıda satıcıya karşılık sadece **tek bir alıcının** bulunduğu piyasa türüne ise “monopson” denir. Arz ve talep tepkilerinin gecikmeli olduğu piyasalarda (özellikle tarım ürünlerinde) fiyat dalgalanmaları “örümcek ağı teoremi” ile açıklanır.

Tüketici Davranışı: Fayda Teorisi

Tüketicinin amacı, tüketimden elde ettiği tatmin hissi olan “faydadan” maksimum düzeye ulaşmaktır. Bir maldan tüketilen miktar arttıkça, her ek birimin sağladığı fayda (marjinal fayda) azalır; bu “Azalan Marjinal Fayda Kanunu”dur. Bu kanun nedeniyle toplam fayda (tüm birimlerden elde edilen tatmin) önce azalarak artar, zirveye ulaşır ve sonra azalmaya başlar. “Toplam faydanın (TU) maksimum olduğu noktada marjinal fayda (MU) sıfıra eşittir.”

Kayıtsızlık eğrileri, tüketiciye aynı faydayı sağlayan farklı mal bileşimlerini gösterir. Bu eğrilerin “orijine dış bükey” olmasının nedeni “azalan marjinal ikame oranı” varsayımıdır. Bu eğriler ve bütçe doğrusu, tüketicinin dengeye nasıl ulaştığını gösterir ancak “malın fiyatını belirleyen unsurlara” cevap veremez.

Üretim ve Maliyet Teorisi

Üretim, emek, doğal kaynaklar, sermaye ve girişimci (teşebbüs) gibi üretim faktörlerini kullanarak yapılır; “kâr” bu faktörlerden biri değil, girişimcinin geliridir. “Üretim fonksiyonu”, belirli bir çıktı miktarı için gerekli olan girdilerin teknik zorunluluklarını ifade eder.

• Eş-ürün Eğrisi: Aynı toplam ürün miktarını sağlayan farklı girdi bileşimlerini gösterir. Bu eğrinin eğimine “marjinal teknik ikame oranı” denir.
• Verimlilik ve Maliyet: Belirli bir ürünün “en az faktör miktarı” ile üretilmesi “teknik etkinlik” olarak adlandırılır. Firmanın birim üretim başına düşen maliyetine “ortalama toplam maliyet” denir. Üretim miktarına bağlı olmayan kira, sigorta gibi maliyetler sabit maliyet iken, üretimle birlikte artan “hammadde giderleri” değişken maliyettir.
• Dönemler: “Kısa dönem”, en az bir üretim faktörünün sabit olduğu süredir. “Uzun dönemde” ise tüm girdilerin miktarı değiştirilebilir. Ölçeğe göre artan getiriye sahip bir firmanın uzun dönem ortalama maliyetleri üretim arttıkça “azalır”.
• Marjinal Ürün: “Marjinal ürünün sıfır olduğu noktada toplam ürün maksimumdur.”

Piyasa Yapıları ve Talep Esnekliği

Talep Esnekliği: Fiyattaki değişimin talep edilen miktarı ne kadar etkilediğini ölçer. Fiyat %20 arttığı halde miktar hiç değişmiyorsa, esneklik “sıfırdır” (tam inelastik). Talep eğrisi yatay eksene paralelse esneklik “sonsuzdur” (tam esnek). İkame mallarda (örn: tavuk-koyun) çapraz talep esnekliği “daima pozitiftir”.

Tam Rekabet: Piyasaya girişin serbest olduğu, çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu piyasadır. Bu piyasadaki firma fiyat alıcıdır ve “marjinal geliri malın fiyatına eşittir”. Eğer kısa dönemde aşırı kâr varsa, uzun dönemde “piyasaya yeni firmalar girer”, fiyat düşer ve tüm firmalar “normal kâr” elde eder.

1. Kâr, aşağıdaki üretim faktörlerinden hangisinin geliridir?

A) Emek
B) Sermaye
C) İşgücü
D) Toprak
E) Teşebbüs

Cevap : E) Teşebbüs

Açıklama : Temel üretim faktörlerinin gelirleri şunlardır: Emek’in geliri **ücret** (ya da işgücü), Sermaye’nin geliri **faiz**, Toprak’ın geliri **rant** ve Teşebbüs’ün (Girişimcinin) geliri ise **kâr**’dır.

2. Aşağıdakilerden hangisi talep kanununu tanımlar?

A) Diğer koşullar sabitken satın alınmak istenen mal miktarı ile fiyat arasındaki doğru yönlü ilişkidir.
B) Diğer koşullar sabitken satılmak istenen mal miktarı ile fiyat arasındaki ters yönlü ilişkidir.
C) Diğer koşullar sabitken satın alınmak istenen mal miktarı ile gelir arasındaki doğru yönlü ilişkidir.
D) Diğer koşullar sabitken satın alınmak istenen mal miktarı ile fiyat arasındaki ters yönlü ilişkidir.
E) Diğer koşullar sabitken satılmak istenen mal miktarı ile fiyat arasındaki doğru yönlü ilişkidir.

Cevap : D) Diğer koşullar sabitken satın alınmak istenen mal miktarı ile fiyat arasındaki ters yönlü ilişkidir.

Açıklama : **Talep Kanunu** (Law of Demand), ceteris paribus (diğer koşullar sabitken) varsayımı altında, bir malın fiyatı ile o maldan **satın alınmak istenen miktar** arasında **ters yönlü** (negatif) bir ilişki olduğunu belirtir.

3. Otomobil ile benzin nasıl mallardır?

A) İkame malları
B) Bağımsız mallar
C) Giffen mallar
D) Düşük mallar
E) Tamamlayıcı mallar

Cevap : E) Tamamlayıcı mallar

Açıklama : **Tamamlayıcı mallar** (Complementary Goods), birbirlerini tamamlayan ve birlikte tüketildiklerinde fayda sağlayan mallardır. Otomobil ve benzin birlikte kullanıldığı için bu türdendir (Birinin fiyatının artması diğerinin talebini azaltır).

4. Orijine göre içbükey üretim imkanları eğrisi, aşağıdakilerden hangisinin sonucudur?

A) Gelişen teknolojinin
B) Azalan fırsat maliyetinin
C) İkame malların maliyetinin
D) Artan fırsat maliyetinin
E) Sabit fırsat maliyetinin

Cevap : D) Artan fırsat maliyetinin

Açıklama : **Üretim İmkanları Eğrisi**’nin (ÜİE) **orijine göre içbükey** olması, bir malın üretimini artırmak için diğer malın üretiminden giderek daha fazla vazgeçilmesi gerektiğini ifade eden **Artan fırsat maliyetinin** sonucudur.

5. L ve M tamamlayıcı mallar ise, L’nin fiyatı arttığında aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi beklenir?

A) L’nin satışlarının artması
B) M’nin fiyatının azalması
C) M’nin satışlarının azalması
D) M’nin satışlarında ve fiyatında hiçbir değişiklik olmaması
E) M’nin satışlarının artması

Cevap : C) M’nin satışlarının azalması

Açıklama : L ve M **tamamlayıcı mallar** olduğundan, L’nin fiyatı arttığında (Talep Kanunu gereği) L’nin satışları azalır. L ile birlikte tüketilen M malının talebi de dolaylı olarak azalacağı için **M’nin satışlarının (talebinin) azalması** beklenir.

6. Devletin piyasa dengesine müdahale ederek taban fiyat uygulaması aşağıdakilerden hangisinin oluşmasına yol açar?

A) Kıtlık
B) Artık
C) Tüketici Dengesi
D) Tayınlama
E) Karaborsa

Cevap : B) Artık

Açıklama : **Taban fiyat** (Price Floor), piyasa denge fiyatının **üzerinde** belirlenen minimum fiyattır. Bu fiyat seviyesinde arz edilen miktar, talep edilen miktarı aşacağı için piyasada **arz fazlası (artık)** oluşmasına yol açar.

7. Diğer faktörler sabitken teknolojik gelişmenin ekonomi lehine sonuçlanması arz ve talebi nasıl etkiler?

A) Talep eğrisini sola doğru kaydırır.
B) Arz eğrisini sağa doğru kaydırır.
C) Talep ve toplam arz eğrilerinin yerini değiştirmez.
D) Arz eğrisini sola doğru kaydırır.
E) Talep eğrisini sağa doğru kaydırır.

Cevap : B) Arz eğrisini sağa doğru kaydırır.

Açıklama : Teknolojik gelişmeler, üretim maliyetlerini düşürür ve aynı fiyattan daha fazla mal üretilmesine olanak tanır. Bu durum, **Arz eğrisini sağa doğru** kaydırır.

8. X malına ilişkin talep fonksiyonu Q=600-4P’dir. Buna göre X malının fiyatı 50 olduğu durumda talebin nokta esnekliği kaç olacaktır?

A) 4
B) -1
C) -0,2
D) -8
E) -0.5

Cevap : E) -0.5

Açıklama :

9. Aşağıdakilerden hangisi X malının talep eğrisinin sağa doğru kaymasına neden olur?

A) İkame mal olan Z’nin fiyatının azalması
B) X düşük bir mal ise tüketici gelirinin artması
C) X normal bir mal ise tüketici gelirinin azalması
D) X malını tüketen insanların sayısının azalmasına yol açan bir deprem
E) Tamamlayıcı mal olan Y’nin fiyatının azalması

Cevap : E) Tamamlayıcı mal olan Y’nin fiyatının azalması

Açıklama : **Talep eğrisinin sağa kayması**, malın fiyatı değişmeksizin talebin artması demektir. Tamamlayıcı mal olan Y’nin fiyatının azalması (Y talebini artırır), X’e olan talebi de artırır ve talep eğrisini sağa kaydırır.

10. Şeker hastası olan Bay X’in kullandığı ilacın ikamesi yoksa ve hükümet aynı ilaca %10 Katma Değer Vergisi koyarsa bu malın arz esnekliği hakkında ne söylenebilir?

A) Sonsuz esnektir.
B) Sıfır esnektir.
C) Birim esnektir.
D) Esnek değildir
E) Esnektir.

Cevap : B) Sıfır esnektir.

Açıklama :

11. Bir mala ait talep denklemi p=100-2q ve arz denklemi p=-5+q ise denge fiyatı (p) ve denge miktarı (q) sırasıyla kaçtır?

A) 30 / 35
B) 15 / 20
C) 10 / 20
D) 2 / 10
E) 15 / 25

Cevap : A) 30 / 35

Açıklama : Denge noktasında P_{talep} = P_{arz} ve Q_{talep} = Q_{arz}.
1. Fiyatları eşitleyelim: 100 – 2q = -5 + q
2. 105 = 3q
3. q = 35 (Denge miktarı)
4. Denge miktarını herhangi bir denklemde yerine koyalım: P = -5 + 35 = 30 (Denge fiyatı)
Denge fiyatı ve denge miktarı sırasıyla **30 / 35**’tir.

12. Bir menfaati elde etmek için vazgeçilmek zorunda kalınan ve uğranılan kayıpları ifade eden durumu anlatan kavrama ne ad verilir?

A) Fırsat maliyeti
B) Sabit maliyet
C) Toplam maliyet
D) Marjinal maliyet
E) Değişken maliyet

Cevap : A) Fırsat maliyeti

Açıklama : **Fırsat maliyeti** (Opportunity Cost), bir seçeneği tercih ettiğimizde, o seçenek yerine **vazgeçmek zorunda kaldığımız en iyi alternatifin** değerini ifade eden kayıptır.

13. I. Malın gelecekteki fiyatının azalacağına dair bir beklenti malın şu anki arzını sağa eğrisini doğru kaydırır.
II. Üretici sayısının artması arz eğrisini sağa doğru kaydırır.
III. Üretilen ürünün fiyatının artması arz eğrisini sağa doğru kaydırır.
IV. Bir malın üretiminde kullanılan hammaddelerin fiyatında meydana gelen artış üretilen malın arz eğrisini sağa doğru kaydırır.
Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

A) III ve IV
B) I ve III
C) II ve III
D) I ve II
E) II ve IV

Cevap : D) I ve II

Açıklama :
I. **Doğru**: Gelecekte fiyat azalacaksa, üreticiler malı şimdi satmak ister, bu da mevcut arz eğrisini sağa kaydırır.
II. **Doğru**: Üretici sayısının artması, piyasa arzını artırır ve arz eğrisini sağa kaydırır.
III. **Yanlış**: Ürünün fiyatının artması, arz eğrisi üzerinde bir harekete neden olur, eğriyi kaydırmaz.
IV. **Yanlış**: Hammadde fiyatındaki artış, maliyeti artırır ve arz eğrisini sola kaydırır.
Doğru olanlar **I ve II**’dir.

14. Aşağıdakilerden hangisi mikro iktisadın inceleme konularından biridir?

A) Toplam gelir
B) Toplam istihdam
C) Genel fiyat düzeyi
D) Firma arzı
E) Gayri safi milli hasıla

Cevap : D) Firma arzı

Açıklama : **Mikro iktisat** (Microeconomics), ekonominin bireysel birimlerini (tüketici, firma, tek bir piyasa) inceler. **Firma arzı** (D) bu kapsamdadır. Diğerleri (Toplam gelir, Toplam istihdam, Genel fiyat düzeyi, Gayri Safi Milli Hasıla) **makro iktisadın** konularıdır.

15. Bir mala ait arz eğrisinin sağa doğru kayması durumunda aşağıdakilerden hangisi meydana gelir?

A) Talep miktarı azalır.
B) Arz miktarı artar.
C) Talep miktarı artar.
D) Arz miktarı azalır.
E) Esneklik artar.

Cevap : B) Arz miktarı artar.

Açıklama :

16. Bir kavramı belirleyen çok sayıda değişkenden bir tanesinin değişebileceği diğer değişkenlerin sabit kalacağı varsayıma ne ad verilir?

A) Ceteris paribus
B) Homo economicus
C) Laissez faire
D) Mutadis mutandis
E) Vice versa

Cevap : A) Ceteris paribus

Açıklama : İktisatta bir kavramı belirleyen çok sayıda değişkenden sadece birinin değişeceği, **diğerlerinin sabit kalacağı** varsayımına Latince **Ceteris paribus** (Diğer şeyler sabit) adı verilir.

17. Bir malın denge fiyatı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Talep artar, arz azalırsa denge fiyatı yükselir.
B) Arz azalır, talep sabit kalırsa, denge fiyatı yükselir.
C) Talep azalır ve arz artarsa denge fiyatı yükselir.
D) Talep azalır, arz sabit kalırsa denge fiyatı düşer.
E) Arz artar, talep azalırsa denge fiyatı düşer.

Cevap : C) Talep azalır ve arz artarsa denge fiyatı yükselir.

Açıklama : **Talep azalırsa** (sola kayma) ve **arz artarsa** (sağa kayma), her iki değişim de fiyatın düşmesine neden olur. Dolayısıyla bu durumda denge fiyatının **yükselmesi** (C) ifadesi **yanlıştır**, fiyat düşer.

18. A. Marshall’ın, arz ve talebin eşanlı olarak değerlendirilmesi suretiyle piyasa denge fiyatı ve miktarını belirlemesi ekonomiye hangi kavramları kazandırmıştır?

A) İçsel ve dışsal ekonomiler
B) Gelir ve ikame etkilerine dayalı Marshallcı talep eğrisi
C) Kısmi denge ve genel denge analizi
D) Azalan marjinal fayda ve artan marjinal maliyetler
E) Tüketici artığı ve üretici artığı

Cevap : C) Kısmi denge ve genel denge analizi

Açıklama :

19. Bir malın fiyatı arttığı zaman satın alma gücünden dolayı satın alınmak istenen miktarının azaltılması aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilmektedir?

A) Gelir etkisi
B) Talep etkisi
C) Fisher etkisi
D) Fiyat etkisi
E) İkame etkisi

Cevap : A) Gelir etkisi

Açıklama : Bir malın fiyatı arttığında, tüketicinin reel **satın alma gücünün** azalması nedeniyle o maldan (veya diğer mallardan) daha az satın alınması durumu **Gelir etkisi** (Income Effect) ile ifade edilir.

20. Aşağıdakilerden hangisi talebin fiyat esnekliğini etkileyen unsurlardan biri değildir?

A) Malın zorunlu bir mal mı yoksa lüks mal mı olduğu
B) Malın bütçedeki payı
C) Malın insan sağlığına yararlılık derecesi
D) Malın ikamesinin olup olmaması
E) Zaman unsuru

Cevap : C) Malın insan sağlığına yararlılık derecesi

Açıklama : Talebin fiyat esnekliğini; malın zorunlu/lüks olması (A), bütçedeki payı (B), ikamesinin olup olmaması (D) ve zaman unsuru (E) etkiler. **Malın insan sağlığına yararlılık derecesi** (C) ise iktisadi esnekliği doğrudan etkileyen bir unsur değildir.