ÇEK206U İş Sağliği ve Güvenliği

Tarihsel Gelişim

Dünya Genelinde:

İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ilk yazılı kayıtlar Yunan düşünür Heredot’a dayanmaktadır. Sanayi Devrimi ile birlikte, özellikle İngiltere’de işçi sağlığı ve güvenliğine yönelik düzenlemeler yapılmaya başlanmıştır. 19. yüzyılda, fabrika yasaları ile çocuk ve kadın işçilerin çalışma saatleri düzenlenmiş, işyerlerinde sağlık ve güvenlik önlemleri alınmaya başlanmıştır.

Türkiye’de:

Osmanlı İmparatorluğu ve sonrasında Türkiye Cumhuriyeti dönemlerinde, iş sağlığı ve güvenliği konusundaki ilk düzenlemeler geçmiş yüzyıllarda yapılmaya başlanmış, ancak ciddi adımlar Cumhuriyet döneminde atılmıştır. Tanzimat Fermanı’ndan sonra, çalışma yaşamının düzenlenmesine yönelik ilk adımlar atılmış, Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte bu alanda daha sistemli politikalar geliştirilmiştir.

İş Sağlığı ve Güvenliğinin Amaçları

Çalışanları Korumak:

İş sağlığı ve güvenliğinin temel amacı, çalışanların sağlığını korumak ve iş kazaları ile meslek hastalıklarını önlemektir.

Üretim Güvenliğini Sağlamak:

İş sağlığı ve güvenliği önlemleri, üretim süreçlerinin kesintisiz ve güvenli bir şekilde devam etmesini sağlar.

İşyeri Güvenliğini Sağlamak:

İşyerlerinde alınan sağlık ve güvenlik önlemleri, işyerinin genel güvenliğini artırır ve olası zararların önüne geçer.

İş Sağlığı ve Güvenliğinin Önemi

İş sağlığı ve güvenliği, teknik, ekonomik ve sosyal zorunluluklar nedeniyle önemlidir. Güvenli bir çalışma ortamı, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltır, çalışanların morali ve verimliliğini artırır.

Anahtar Kavramlar

İş Sağlığı:

Çalışanların iş yerindeki sağlık sorunlarının önlenmesi ve sağlıklı bir çalışma ortamının sağlanması.

İş Güvenliği:

Çalışanların iş kazalarından korunması için alınan önlemler ve uygulamalar.

İş Kazası:

İş sırasında meydana gelen ve çalışanın sağlık durumunu olumsuz etkileyen olaylar.

Meslek Hastalığı:

İşin yapılma şekli nedeniyle zamanla gelişen sağlık sorunları

İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış

Ünite 2, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının değerlendirilmesi konusuna odaklanmaktadır. Bu ünitenin amacı, iş kazaları ve meslek hastalıklarının nedenlerini açıklamak, bu kazaların ve hastalıkların önlenmesi için alınabilecek önlemleri saptamak ve bu kazaların ve hastalıkların doğurduğu maliyetleri anlatmaktır.

İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Nedenleri ve Önlemleri

Nedenler:

İş kazaları ve meslek hastalıklarının nedenleri genellikle insana bağlı ve fiziksel/mechanik çevre koşullarına bağlıdır. İnsana bağlı nedenler, tehlikeli davranışlar ve bireysel özellikler, fizyolojik ve psikolojik faktörlerden kaynaklanır. Teknik nedenler olarak adlandırılan fiziksel ve mekanik çevre koşulları ise makinelerden, üretim organizasyonundan ve çevresel faktörlerden kaynaklanmaktadır .

Önlemler:

İş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı önlemler, işverenlerin işyerinde bir iş sağlığı ve güvenliği sistemi kurmalarını gerektirir. Risk değerlendirme, inandırma ve özendirme, işe uygun işçi seçme ve iş güvenliği disiplininin sağlanması gibi faaliyetler bu sürecin önemli adımlarıdır .

İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarından Doğan Maliyetler

İş kazaları ve meslek hastalıkları, işçiler, işverenler ve ülke ekonomisi için önemli maliyetler doğurur. İşçiler için doğrudan sağlık sorunları, gelir kaybı ve psikolojik etkiler; işverenler için üretimde aksamalar, makinelerin onarımı ve çalışanların moral ve motivasyonunda düşüş; ülke ekonomisi için ise genel sağlık harcamalarının artması ve iş gücü kaybı şeklinde zararlar meydana gelir .

Sonuç

Ünite 2’nin kapsamlı incelemesi, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi ve yönetilmesinin, sadece bireysel işyerleri için değil, aynı zamanda genel ekonomi ve toplum sağlığı için de büyük önem taşıdığını göstermektedir. Bu nedenle, iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının etkin bir şekilde yerine getirilmesi, tüm paydaşların ortak sorumluluğudur

Ünite 3, “Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Genel Görünümü” konusuna odaklanır. Bu ünitede, Türkiye’deki iş sağlığı ve güvenliğinin tarihsel gelişimi, mevcut durumu, karşılaşılan sorunlar, ilgili mevzuatın genel yapısı ve iş sağlığı ve güvenliği konusunda sorumluluk taşıyan kurum ve kuruluşlar ele alınmaktadır. Bu çerçevede, aşağıda detaylandırılan konulara genel bir bakış sunulmaktadır:

Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi

Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği konusu, Osmanlı İmparatorluğu döneminden itibaren önemli bir yer tutmuştur. İlk düzenlemelerden biri olan 1865 tarihli Dilaver Paşa Nizamnamesi ile başlayan bu süreç, günümüze kadar devam eden bir dizi yasal düzenleme ve gelişme ile karakterize edilmiştir. Bu gelişmeler, iş sağlığı ve güvenliği konusunda hukuki çözümlerin arandığını göstermektedir.

Türkiye’de Sorumlu Kurum ve Kuruluşlar

Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliğinden sorumlu başlıca kurum Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’dır. Bu Bakanlık bünyesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ve Rehberlik ve Teftiş Kurulu Başkanlığı gibi birimler iş sağlığı ve güvenliği konularında görev yapmaktadır.

Karşılaşılan Sorunlar

Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili uygulamalarda karşılaşılan sorunlar arasında işyerlerinin yapısından, kanuni düzenlemelerden, istatistiksel verilerin ve araştırma sonuçlarının yetersizliğinden kaynaklanan sorunlar bulunmaktadır. Ayrıca, örgütlenme ve koordinasyon eksiklikleri ve eğitimle ilgili sorunlar da önemli zorluklar arasında yer almaktadır.

İş Güvenliği Hakkının Anayasal Dayanağı

Türkiye’de iş güvenliği hakkı, ilk kez 1961 Anayasası’nda sosyal ve iktisadi haklar kapsamında düzenlemeye alınmış ve 1982 Anayasası’nda da bu hak korunmuştur. İş güvenliğine ilişkin olarak bugün yürürlükte bulunan koruyucu mevzuat büyük ölçüde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çevresinde şekillenmiştir.

İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu

İş sağlığı ve güvenliği mevzuatında önemli bir yer tutan işverenin işçiyi gözetme borcu, işverenlerin teknik tedbirler almasını, işin sağlık ve güvenlik kurallarına uygun düzenlenmesini, işyerinin iş güvenliği konusunda örgütlendirilmesini ve işçiyi gözetme borcunu yerine getirmeyen işverenlere uygulanacak yaptırımları içerir.

Bu özet, Ünite 3’ün ana hatlarını yansıtmakta ve Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili temel bilgileri, mevzuatı ve sorumlulukları kapsamlı bir şekilde özetlemektedir

Ünite 4, “İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarında İşverenin Hukuki Sorumluluğu ve Sorumluluğun Hukuki Dayanağı” konusunu ele alır. Bu ünite, iş kazası ve meslek hastalıklarının meydana gelmesi durumunda işverenin karşılaşabileceği hukuki sorumlulukları, bu sorumlulukların hukuki dayanaklarını, sorumluluk türlerini ve ilgili mevzuatı kapsamlı bir şekilde incelemektedir.

İşverenin Hukuki Sorumluluğunun Temelleri

İşverenin koruma ve gözetme borcu, hem özel hukuk (6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu) hem de kamu hukuku (Anayasa, 4857 sayılı İş Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ve 5393 sayılı Belediye Kanunu) tarafından düzenlenmiştir. Bu düzenlemeler, işverenin işyerinde iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alması, araç ve gereçleri noksansız bulundurması gibi yükümlülükler altında olduğunu belirtir.

Sorumluluk Türleri ve İşverenin Yükümlülükleri

İş kazası ve meslek hastalığı durumlarında işverenin sorumluluğu, akdi (sözleşmeden doğan) ve akit dışı olmak üzere iki ana kategori altında incelenir. Kusur ve sebep sorumluluğu, sorumluluğun temel türlerini oluştururken, bu türler işverenin alması gereken önlemlerin ve uygulanacak yaptırımların anlaşılması açısından önemlidir.

İşverenin Sorumluluğunun Hukuki Niteliği

İşverenin sorumluluğu konusunda farklı görüşler mevcuttur. Yargıtay, bazı kararlarında kusur sorumluluğunu, bazılarında ise kusursuz sorumluluğu kabul etmiştir. Kusur sorumluluğu, işverenin dikkatli ve özenli davranışıyla iş kazalarını önlemeye yönelik bir yaklaşım sunarken, kusursuz sorumluluk, işvereni alınan tüm tedbirlere rağmen meydana gelen zararlardan sorumlu tutar. Bu yaklaşımlar, işverenin işyerinde iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almasının önemini vurgular.

İlgili Mevzuat ve Yargı Kararları

İşverenin sorumluluğuna ilişkin özel hukuk düzenlemeleri esas olarak 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda yer alır. Bu kanun, işverenin işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli tüm önlemleri almakla yükümlü olduğunu belirtir. İş sağlığı ve güvenliği alanında uluslararası sözleşmeler ve AB direktifleri de Türkiye’de işverenin yükümlülüklerinin belirlenmesinde önemli bir role sahiptir.

Bu özet, Ünite 4’ün iş kazaları ve meslek hastalıklarında işverenin karşılaşabileceği hukuki sorumluluklar, mevzuat ve yargı kararları hakkında temel bilgileri sunmaktadır. Bu konuların detaylı anlaşılması, iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yasal yükümlülüklerin ve hakların kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesini sağlar.